10 januari 2025
Over luisteren naar stiltes die spreken
In een wereld die steeds sneller draait, lijken we soms langs elkaar heen te leven.
In een van mijn songteksten weerklinkt er: 'No one knows how I feel, 'cause everything's going ok'. Die woorden maken pijnlijk duidelijk hoe moeilijk het is om gehoord te worden in een wereld waarin beleefde reacties als 'Alles is oké' vaak de norm zijn. Luisteren is niet alleen horen wat gezegd wordt, het vraagt vertraging: het aanvoelen van wat verborgen blijft, voorbij de woorden, voorbij de oppervlakte.
_Stil zijn is slechts een begin
Luisteren klinkt eenvoudig: stil zijn terwijl een ander spreekt, af en toe knikken of een 'hmm' laten horen. En hoewel dat een deel van luisteren is, blijft het slechts één facet ervan. Echt luisteren vraagt meer: volledige aanwezigheid, zowel fysiek als mentaal.
Technologie leidt ons vaak af van aandachtig luisteren. Smartphones en sociale media trainen ons in snelle reacties in plaats van stilte. Toch is technologie niet de enige oorzaak – het is hoe we ermee omgaan dat bepaalt of we nog tijd maken om écht verbinding te maken.
Daarnaast worden we gedreven door een haastige levensstijl: multitasken is eerder regel dan uitzondering, wat ons vermogen om aanwezig te zijn ondermijnt. Deze afleidingen beïnvloeden niet alleen hoe we in persoonlijke relaties communiceren, maar ook hoe we omgaan met grotere maatschappelijke uitdagingen.
Luisteren begint in persoonlijke gesprekken, maar dezelfde vaardigheid kan ook polarisatie verminderen en conflicten oplossen. Ze creëert verbinding en biedt ruimte voor begrip, zelfs wanneer we het niet met elkaar eens zijn.
Toch staan psychologische barrières vaak in de weg. We zijn vaak meer bezig met ons eigen antwoord dan met echt begrijpen wat de ander bedoelt. Maar juist hier ligt de sleutel: door deze reflex te doorbreken, kunnen we luisteren gebruiken als een krachtig middel voor verbinding.
_Luisteren voorbij de woorden
Luisteren is meer dan stil zijn. Het betekent niet dat je een passieve houding aanneemt. Bij elk woord kun je signalen oppikken – niet alleen uit wat er gezegd wordt, maar ook uit hoe het gezegd wordt. De toon, het tempo, en zelfs de stiltes tussen de woorden vertellen soms meer dan de woorden zelf.
Stel je iemand voor die zegt: 'Ik red me wel', maar tussen de woorden klinkt een diepe zucht en wordt er even naar het raam gestaard. Dat is een signaal voor de luisteraar om verder te vragen of ruimte te laten. Soms onthult zo'n moment een verhaal dat nog niet verteld is. Een eenvoudige reactie kan zijn: 'Da's een diepe zucht? Vertel eens ... ' Door te benoemen wat je opmerkt, geef je de ander de kans om te reflecteren op wat misschien nog onuitgesproken is.
Hoewel dit bewust eenvoudige voorbeelden zijn, illustreren ze dat luisteren verder gaat dan enkel knikken en zwijgen. Het is niet slechts horen wat iemand zegt, maar ook aandachtig zijn voor wat verborgen blijft.
_Het kleine gebaar van aandacht
Luisteren is niet compleet zonder iets terug te geven: een signaal dat de ander gehoord is. Maar feedback geven hoeft niet groots te zijn. Het is juist de kracht van het kleine gebaar die telt: een knik, een reflectie, of een eenvoudige vraag kan een wereld van verschil maken.
De Franse filosoof Levinas spreekt over 'het kleine goede' en wijst daarbij op de kracht van eenvoudige, onvoorwaardelijke gebaren die voortkomen uit het besef dat we verantwoordelijk zijn voor de ander. Luisteren vraagt die invulling: aandacht en het erkennen van de ander in zijn of haar unieke zijn, zonder deze te reduceren tot een object of probleem. Een knik, een glimlach, een vraag: ze lijken klein, maar zijn groot in hun vermogen om de ander te laten voelen dat hij of zij er mag zijn.
Niets groot noch groots opgevat — het zit juist in die kleine en concrete menselijke momenten, waarin je door écht te luisteren toont dat je de ander serieus neemt, zonder neer te kijken of oplossingen op te dringen.
Maar luisteren stopt niet bij kleine gebaren; het vraagt ook om onderscheid te maken tussen écht luisteren en oppervlakkige vormen van verbinding.
_Meer dan ventileren
Soms is het prettig om samen te ventileren — je frustraties delen, zonder meer. Na een zware werkdag met een collega klagen over deadlines kan opluchten. Daar is niets mis mee, het is een vorm van verbinding. Maar het is geen luisteren in de echte zin van het woord omdat er geen ruimte is om stil te staan bij wat iemand echt voelt of denkt.
Echt luisteren begint pas wanneer je nieuwsgierig bent naar de ander. Het vraagt om aandacht voor de diepere lagen van wat de ander probeert te delen. Ruimte maken voor wat onuitgesproken blijft, aanwezig zijn, en je eigen mening niet meteen opdringen.
_Maar hoe begin ik daaraan?
Luisteren begint met vertragen en bewust ruimte maken voor de ander. Probeer nieuwsgieriger te zijn en stel open vragen in plaats van meteen te reageren. Op de werkvloer kan dit betekenen dat je vraagt: 'Hoe zie jij dit?'. De getoonde interesse zorgt voor een gezonde dialoog. Door de mening van een ander te begrijpen, daag je jezelf uit om buiten je eigen perspectief te kijken. Dit hoeft niet te betekenen dat je jouw mening opgeeft, maar het opent de deur naar meer begrip en verbinding.
Tegelijk is het belangrijk je eigen grenzen te respecteren. Als je merkt dat je geen tijd of mentale ruimte hebt om echt te luisteren, geef dat dan duidelijk en zorgzaam aan. Bijvoorbeeld: 'Dit klinkt belangrijk, en ik wil hier echt aandacht aan geven. Kunnen we straks, na mijn vergadering, verder praten?'. Zo geef je helder aan dat je nu niet beschikbaar bent, zonder de ander af te wijzen. Het draait om duidelijke en respectvolle communicatie, zonder dat het gemaakt of overdreven vriendelijk hoeft te klinken.
Iedereen heeft zijn eigen stijl en aanpak als het gaat om luisteren, en er is geen eenduidig recept. Inspiratie kun je bijvoorbeeld vinden in boeken zoals Oogklepdenken en Van mening verschillen van Ruben Mersch, die inzicht geven in hoe ons denken en communiceren vaak beperkt wordt door vooroordelen. Of in Borderline times en Goed leven van Dirk De Wachter, die reflecteren op het belang van verbinding en betekenisvolle relaties. Deze boeken bieden waardevolle inzichten, voorbeelden, handvaten en argumenten om bewuster en empathischer te communiceren.
_Luisteren als een bewuste keuze
In een wereld die steeds sneller draait, kan luisteren onze band met elkaar herstellen en een tegenwicht bieden aan de vluchtigheid van alledaagse interacties. Oefening baart kunst: luisteren is geen passieve handeling, noch vanzelfsprekend, maar een bewuste daad van aandacht en empathie. Zoals Levinas aangeeft, zit de kracht in het kleine en concrete: een knik, een stilte, een eenvoudige vraag.
Zoals de song 'Ok' me doet herinneren: luisteren is een keuze, en misschien wel het grootste geschenk dat we elkaar kunnen geven. Door écht te luisteren laten we zien dat we de ander zien en horen, zonder oordeel of haast.
Meer van Yves Schelpe