26 september 2025
'Lumumba: gevaarlijke gek of groot staatsman?'
Deze titel stond boven een lang artikel in een nummer van Pro en Contra, het tijdschrift van de Humanistische Jongerenbeweging, in 1960.[1]
Het artikel van de hand van Willem De Coninck, beschrijft hoe de verkozen premier van het onafhankelijke Congo steeds meer vijanden tegenover zich krijgt, waaronder de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Dag Hammarskjöld, en natuurlijk een deel van het Belgisch establishment dat eigenlijk niet weg wil uit het rijke Congo, vooral dan Katanga met zijn koper- en uraniummijnen. Het artikel eindigt bij de stemming in het Congolese parlement dat met grote meerderheid zijn vertrouwen in Lumumba uitspreekt. Dat de premier kort daarop zou worden gedeporteerd en vermoord, onder het goedkeurend oog van sommige Belgen, was nog niet gebeurd toen Pro en Contra verscheen.
Vandaag kunnen we (her)lezen wat de dromen van Patrice Lumumba waren, zoals die blijken uit zijn redevoeringen en teksten, geanalyseerd door Sibo Kanobana, universitair docent cultuurwetenschappen aan de Open Universiteit van Nederland.
Waar Lumumba vaak in het Westen is afgeschilderd als een extremist, naïeveling of mislukt politicus, laat Kanobana een radicaal ander beeld zien: dat van een bruggenbouwer, pan-Afrikanist en humanist, wiens ideeën vandaag nog verrassend relevant blijken.
Het boek concentreert zich bewust niet op Lumumba’s leven of tragische dood, maar op zijn gedachtegoed zoals dat naar voren komt in speeches en brieven uit de periode 1958-1960. Daarmee wil Kanobana een hardnekkig verkeerd beeld corrigeren: Lumumba was geen opruier die enkel woede en verdeeldheid zaaide, maar een pragmaticus die streed voor een Congo dat vrij en waardig zou kunnen bestaan, gebaseerd op gelijkheid, solidariteit en samenwerking – ook met Belgen, mits op basis van respect.
Het boek concentreert zich bewust niet op Lumumba’s leven of tragische dood, maar op zijn gedachtegoed zoals dat naar voren komt in speeches en brieven uit de periode 1958-1960. Daarmee wil Kanobana een hardnekkig verkeerd beeld corrigeren: Lumumba was geen opruier die enkel woede en verdeeldheid zaaide, maar een pragmaticus die streed voor een Congo dat vrij en waardig zou kunnen bestaan, gebaseerd op gelijkheid, solidariteit en samenwerking – ook met Belgen, mits op basis van respect.
Kanobana schetst Lumumba als meer dan een nationalist. Hij toont hem als een visionair die zich inzette voor pan-Afrikaanse eenheid, antiracisme, onderwijs en zelfs een vroege vorm van feminisme. Zijn ‘extremisme’, zo stelt de auteur, bestond enkel uit een compromisloos geloof in de menselijke waardigheid en een rechtvaardige wereldorde.
Deze interpretatie is niet alleen een broodnodige correctie op karikaturale westerse beelden, maar ook een uitnodiging om Lumumba’s dromen te herwaarderen in het licht van hedendaagse strijd tegen ongelijkheid en racisme. Tegelijkertijd schuwt Lumumba’s droom de persoonlijke invalshoek niet. Kanobana verweeft zijn eigen ervaringen met racisme in België en zijn familiegeschiedenis – zijn vader bewonderde Lumumba – met de analyse. Dat geeft het boek een extra gelaagdheid en maakt duidelijk dat Lumumba’s erfenis geen afgesloten geschiedenis is, maar een actuele, tastbare realiteit.
De gekozen focus zal bij sommigen vragen oproepen. Door zich te beperken tot teksten uit de periode vóór en kort na de onafhankelijkheid, en door de turbulente laatste maanden van Lumumba’s leven grotendeels te vermijden, dreigt de auteur een te eenzijdig beeld te schetsen. Juist in die periode werden Lumumba’s ideeën scherper en radicaler, maar ook tegenstrijdiger. Het vermijden van deze complexiteit kan het gevaar opleveren van een te ‘gesaniteerde’ Lumumba. Dat verbergt de auteur niet.
Daarnaast is er het risico van iconificatie. Kanobana is zich daar zelf van bewust – hij benadrukt dat Lumumba door de tijd heen ‘meer icoon dan persoon’ is geworden – maar door hem vooral te vieren als progressieve visionair, dreigt het boek alsnog bij te dragen aan datzelfde proces. De persoonlijke betrokkenheid van de auteur maakt de analyse krachtig, maar ook subjectief: het streven om ‘het werk van Lumumba voort te zetten’ schuift soms dichter richting activistische toe-eigening dan naar een zuiver historische lezing.
Dat neemt niet weg dat Lumumba’s droom een verfrissende, ja, noodzakelijke bijdrage levert. Het boek laat overtuigend zien hoe Lumumba’s ideeën – over menselijke gelijkwaardigheid, antikoloniale solidariteit en de noodzaak om de wereld open en rechtvaardig in te richten – vandaag nog steeds inspireren. Door zijn woorden in hun volledige context te plaatsen, worden simplistische en vijandige interpretaties van westerse media en historici onderuitgehaald. Kanobana benadrukt dat Lumumba’s strijd niet louter Congolees was, maar deel uitmaakte van een bredere traditie van zwart verzet wereldwijd en een universeel pleidooi voor menselijke waardigheid.
Lumumba’s droom is daarmee zowel een eerbetoon als een uitnodiging tot debat. Het idealiseert, maar doet dat eigenlijk vooral om een scheefgetrokken beeld recht te zetten. De kracht van het boek ligt in de combinatie van historische herlezing en persoonlijke betrokkenheid, waardoor Lumumba’s stem opnieuw klinkt – niet als relikwie van een verloren strijd, maar als kompas voor de toekomst – en maakt een complex thema daardoor ook verrassend leesbaar, meeslepend en toegankelijk.
Kanobana schrijft dus een bevlogen en urgente herwaardering van Patrice Lumumba. Het boek is minder een koele academische analyse dan een engagementstekst, maar wel een die nodig is om de erfenis van Lumumba te redden uit karikaturen en vergetelheid. We vinden in Lumumba’s droom een inspirerende en indringende herontdekking van een man die noch een gek was, noch per se een staatsman, maar zeker méér was dan een icoon: een complexe denker met een droom die nog altijd relevant blijkt en nog steeds doorwerkt.
_Referentie
Sibo Rugwiza Kanobana: Lumumba’s droom. Wat zijn gedachtegoed ons vandaag kan leren (De Geus, https://www.singeluitgeverijen.nl/wp-content/uploads/682d5_9789044549669_cvr.jpg)
[1] Het eerste nummer van P&C is gedateerd 1955-56. De meeste nummers van Pro en Contra kan men raadplegen in de centrale bibliotheek van de U.Gent, en bij CAVA (Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven) in de VUB: https://www.cavavub.be/
https://www.udesk-cava.eu/ucat/showdesc/dut/2098349
[1] Het eerste nummer van P&C is gedateerd 1955-56. De meeste nummers van Pro en Contra kan men raadplegen in de centrale bibliotheek van de U.Gent, en bij CAVA (Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven) in de VUB: https://www.cavavub.be/
https://www.udesk-cava.eu/ucat/showdesc/dut/2098349