19 december 2025
Tentoonstelling ‘huMANNidentities, De Toverberg verbeeld’
Op zondag 7 december 2025 vond in aanwezigheid van een talrijk en enthousiast publiek de vernissage plaats van de tentoonstelling ‘huMANNidentities. De Toverberg verbeeld’.
De expo is een huldebetoon aan de grote Duitse auteur en Nobelprijswinnaar Thomas Mann die 150 jaar geleden geboren werd en wiens magnum opus De Toverberg 101 jaar geleden gepubliceerd werd. De tentoonstelling werd gecureerd door kunstenares Hilde Nijs en toont werken van twintig toonaangevende kunstenaars die alle op één of andere manier verwijzen naar de auteur en zijn iconische werk.
De tentoonstelling werd ingeleid met toespraken van respectievelijk Gert De Nutte (algemeen coördinator Humanistisch Verbond), Eddy Strauven (coördinator filosofiehuis Het zoekend hert), Hilde Nijs (curator en artieste) en Chris Van Camp.
Hieronder vindt u de toespraak van Hilde Nijs. U kunt meteen ook doorklikken naar de toespraken van Gert De Nutte, Eddy Strauven en Chris Van Camp.
Geacht publiek, beste toeschouwers
Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat het bekijken en maken van kunst dopamine vrijmaakt. Het gelukshormoon. Deze neurotransmitter wekt positieve gevoelens op, vermindert stress en geeft een gevoel van vrijheid. Kortom het verbetert ons algemeen welbehagen. En we verlangen steeds meer naar dat gevoel. We worden erdoor bezeten. En bij wijze van spreken worden we eraan verslaafd.
Het wordt een deel van ons leven. En men kan zich afvragen, wat heeft dat met De Toverberg van Thomas Mann te maken?
Het antwoord is simpel: alles!
Hoe meer men er zich in verdiept hoe meer men wil doorgronden. We worden erdoor bezeten, bezeten door de authenticiteit.
Want daar gaat het om in De Toverberg: authenticiteit, een veelgebruikt begrip. Een woord dat staat voor eigenheid wat benadrukt dat iets echt is. Ook al wordt dat begrip door postmodernisten en andere filosofische intellectuelen fundamenteel in vraag gesteld en met zovele andere waarden-volle en waar-achtige begrippen zelfs op de vuilnisbelt van de geestelijke geschiedenis gegooid, voor ons blijft 'authenticiteit' een cruciaal, weliswaar complex begrip in de kunsten.
Authentieke kunst en de intentie van de kunstenaar hebben een onvoorwaardelijke verbondenheid: echtheid en consistentie, dat is de essentie ongeacht het onderwerp of de discipline of stijl. Authenticiteit als experiment om met waarden en passies jezelf steeds heruit te vinden en zeker geen kopie of geen flauw afkooksel van een ander te zijn. Thomas Mann streefde naar authenticiteit door de complexe innerlijke conflicten van zijn personages te verkennen en te tonen hoe hun daden overeenkomen met hun ware zelf. In De Toverberg onderzoekt hij de worsteling tussen traditie en moderniteit en de vaak tegengestelde rollen van intellect en emotie, waarbij hij aantoont dat het vinden van een authentiek 'ware zelf’ een diepgaand proces is dat begint bij zelfonderzoek.
Authenticiteit, waarachtigheid en verbondenheid zijn in eerste instantie de maatstaven waarop ik mij gebaseerd heb om twintig kunstenaars te selecteren voor deze tentoonstelling. De organisaties van dit Toverberg-project, filosofiehuis Het zoekend hert en het Humanistisch Verbond, die mij als curator in goed vertrouwen deze opdracht hebben aangeboden, lijken en blijken wel te geloven in de kracht van het 'niet-zo-modale' individu, en ook in de macht van de menselijke geestdrift, tegen de algemene stroming in. Misschien geloven ze ook in authenticiteit of tenminste in een authentiek streven? We hebben onderling alleszins meer over dat begrip gecommuniceerd en ook gediscussieerd dan over het bijna volledige vrijgeleide die ik voor de invulling van deze tentoonstelling heb gekregen. Het basiscriterium voor deze huMANNidentities was dat de geselecteerde kunstenaars verwant moesten zijn aan en geïnspireerd door de authentieke geest van Thomas Mann en het unieke proces dat zich op die roemruchte Toverberg voltrekt. Omdat ik geen beginneling ben – ja inderdaad: verre van – kon ik vrij makkelijk een keuze maken, zonder me daarbij naar de buitenwereld of bij bepaalde critici in verdediging te moeten verantwoorden.
We zitten in het tijdperk van de 'mass artistic production’ en alhoewel hij het niet zo letterlijk bedoelde, is de toenmalige beroemde humanistische en democratische toekomstvisie van de Duitse kunstenaar, pedagoog en activist, Joseph Beuys, 'Jeder Mensch ist ein Künstler’, tot volle ontwikkeling gekomen. Hij wilde het concept van kunst verbreden. Voor Beuys betekende kunst verandering. Volgens hem bestond kunst niet meer als een versiering in de huiskamer, maar behoorde ze het hart van de maatschappij toe. Hij zag de wereld als een sociale sculptuur gebaseerd op het concept dat elk aspect van het leven creatief benaderd kan worden. Hij bedoelde niet dat er in elke mens een kunstenaar schuilt die schildert en beeldhouwt maar wel dat ieder mens deel uitmaakt van de samenleving die hij zag als een enorm kunstwerk waar iedereen op verschillende gebieden toe bijdraagt. Het ging hem veeleer om de creatieve kracht die inherent is aan ieder mens en om de verschillende aspecten van het leven waarin die creativiteit tot uiting kan komen, iemand die de maatschappij mee vorm geeft op een creatieve manier. Het verenigde zijn idealistische ideeën over een utopische samenleving met zijn esthetische praktijk. Een heel mooie en humanistische gedachte om te koesteren en te betrachten. Hij veranderde de visie op de kunst.
Maar dat wil nog niet zeggen dat iedereen een kunstenaar is, daarvoor zijn authentieke eigenschappen nodig en dat is niet voor iedereen weggelegd.
Een tentoonstelling bouwen zonder de galerie te zien, ik daag mezelf heel graag uit, en dit was er één van jewelste. De samenstelling van deze niet-commerciële tentoonstelling heb ik eerst opgebouwd in mijn hoofd. De galerie was in volle constructie. Er is hier een enorme 'berg’ werk verzet en ik zag ze pas voor het eerst in het echt, een drietal weken geleden. Kunstenaars worden vaak in hokjes onderverdeeld. Mijn manier van werken, of het nu een thematentoonstelling is of niet, is er één van hokjes te doorbreken, geen tunnelvisie maar met open vizier en mogelijkheid tot dialoog. Ik zoek professionele kunstenaars uit de verschillende marktsegmenten, ik noem het vijvers, kustenaars met diverse kunststromingen, genres, verschillende thema’s en dat resulteert in tentoonstellingen met een divers en gelaagd aanbod. Het is voor de kunstenaars ook aangenaam, de meesten kennen mekaar hetzij persoonlijk of van naam maar hebben soms nog nooit samen hun werk tentoongesteld in eenzelfde expo. Zij houden wel van excellentie en streven ernaar op een eerlijke, oprechte, waarachtige, bijna zou ik zeggen 'authentieke', wijze en waarschijnlijk, geacht publiek, zijn er velen onder jullie, die er net hetzelfde over denken en er ook op een authentieke manier naar streven.
Met De Toverberg en zijn vele karakters, identiteiten, waarheden, betrachtingen, verzuchtingen, filosofische stromingen en hun relevantie in deze tijd indachtig, heb ik gedurende maanden gesnuisterd en nauwgezet het werk van twintig uitmuntende kunstenaars geselecteerd op basis van hun hoogstaande artistieke kwaliteiten en hun verbondenheid met elkaar en met De Toverberg door eenzelfde drang naar menslievendheid, vrijzinnigheid, de focus op vrije kunsten en het creëren vanuit een oprecht, diepzinnig kunstenaarschap.
Kunstenaars die trouw zijn aan zichzelf met de juiste verhouding tussen denken en creëren. Die ontwerpen vanuit een persoonlijke visie zonder te leunen op trends. En om deze eigenschappen om te zetten in de eigen authentieke signatuur en een eigen sterke herkenbare stijl, daarvoor is een doortastende individuele visie nodig. De eigen regels bepalen, streven naar de ontwikkeling van een persoonlijk idee uitgewerkt in innovatieve uitingsvormen en de creatie van een eigen beeldconstructie zou de doelstelling moeten zijn. Daarvoor is niet alleen aanleg en de reflectie op de verschillende lagen van de eigen verbeelding nodig maar ook het vermogen om deze te transformeren en te realiseren in een interessante, hedendaagse artistieke voorstelling, een oeuvre met diepgang en een innerlijke integriteit. En dat is de kunst! Creëren vanuit een eigen waarheid met een ontwikkeling over de tijd en met een originaliteit en een unieke stem die niet zomaar imiteert.
Zorg dragen voor de kunstwerken, want ze kunnen niet uit zichzelf tentoonstellen. Dat is het werk van een kunstcurator. En daar houd ik van: elk kunstwerk curateren, er zorg voor dragen en in de schijnwerpers plaatsen uit liefde voor het kunstwerk. Denkend vanuit gevoel, kleur en ritme, een universele, boeiende conversatie op gang brengen en de werken op elkaar laten aansluiten: dat is het uiteindelijke doel om ze te laten excelleren elk vanuit hun eigen unieke stijl, kleurenpalet en vorm en dit ter gelegenheid van de uitzonderlijke kunstexpo 'huMANNidentities, De Toverberg verbeeld’, met volle aandacht voor De Toverberg.
En alhoewel het hier een hulde betreft aan het literaire meesterwerk van Thomas Mann, had ik niet de bedoeling om alleen maar bergen, Madame Chauchats, Settembrini’s en aanverwanten te tonen in de expo. Joseph Beuys indachtig, die ik trouwens waardeer als één van de meest inspirerende kunstenaars van vorige eeuw, zie ik De Toverberg en deze tentoonstelling hier in deze prachtige nieuwe galerie, als een sociale sculptuur, met twintig authentieke kunstenaars die de filosofie van het humanisme en daarom ook van De Toverberg in hun eigenheid dragen.
De rode draad die hen verbindt is de nimmer aflatende zoektocht naar zingeving, en de dialectiek tussen zowel geestelijk, lichamelijk als maatschappelijk welzijn, ideologische standpunten en de 'ziekte' van de moderne tijd, de aard van de menselijke conditie, de tegenstrijdigheden, het verval van oude structuren en de zoektocht naar vernieuwing, de overgang van een veranderende naar een nieuwe wereld verpakt in de routine van het dagelijkse leven en zo verder.
Maar ik geef hier ook nog niet alles prijs. Bij een first look gebeurt er niks bijzonders, alles is vredig en kalm maar bij een second look komen de kunstwerken tot leven en het is aan jullie, waarde publiek, om de verbeelding te laten spreken en de verhalen en de symboliek te ontdekken die van deze expo een ware reis maakt.
In De Toverberg werd er ook wel plezier gemaakt en werd er naar de grammofoon geluisterd, hier aanwezig in de tentoonstelling, en als 'tijdverdrijf' werden er activiteiten georganiseerd zoals bals, kerst- en carnavalsfeesten. En straks krijgen wij hier ook nog een toetje van jewelste.
En tot slot, kan kunst de wereld veranderen, dat is nog zo een vraag waarop ik zou antwoorden, wel niet onmiddellijk, en kunst vertelt de mensen niet wat ze moeten doen maar de kracht van de kunst zit hem in het creëren van een ruimte om anders te denken en te fungeren als een instrument dat materieel en existentieel veel kan veranderen, niet alleen symbolisch maar dat ook kan leiden tot betrokkenheid en actie zoals het verbeelden van de toekomst, wat ons tot betere inzichten kan brengen. En dat maakt van de wereld een betere plaats om te leven. Kunst zorgt voor verbondenheid en brengt mensen samen zoals wij hier nu allemaal samen door De Toverberg verbonden zijn en hierdoor ontstaan er misschien nieuwe ideeën waarvan onze planeet beter kan worden.
En om met deze positieve noot te eindigen zou ik een groot en warm applaus vragen voor de kunstenaars die met hun authentiek en artistiek bijzonder werk deze expo tot een hoogwaardig huldebetoon maken aan De Toverberg van Thomas Mann. Dank U!