27 februari 2020
Omgaan met christelijke standpunten
Ik volg meestal met achterdochtige interesse de christelijke literatuur van Kerk & Leven of het opinieweekblad TERTIO en de stichtelijke boeken van godsgelovige intellectuelen. Tsja … Iemand moet het doen, hé. En wees gerust, de commentatoren draaien overuren. Bovendien ontmoeten hun observaties en bedenkingen bij De Standaard en De Morgen een grote publicatiebereidheid. Logisch, de weersverwachtingen in het ethisch landschap draaien weer rond wisselvallig, windvlagen en storm.
Een verlenging van de periode voor toegestane abortus en de aanpassing van de euthanasiewetgeving staan opnieuw op de debatagenda, en het recente assisenproces over de zelfgekozen euthanasie van Tine Nys laat diepe sporen na.
Het voordeel van die voor hun eigen achterban bedoelde lectuur is dat de auteurs minder op hun hoede zijn bij het maskeren van de echte redenen voor hun dwarsliggen. Er zijn volgens mij maar twee fundamentele redenen voor the neverending story van hun tegenkantingen, met name de metafysische sacraliteit van het leven en bovendien – laat dit goed tot u doodringen – de zin van het lijden.
Bij die sacraliteit kan een vrijzinnig humanist zich ook wel iets voorstellen. Wij schrappen weliswaar de metafysiek, maar tenslotte zijn wij ook niet tégen het leven. De zin van het lijden, echter? In een TERTIO-artikel over euthanasie (6 november 2019) vraagt E. Vanlierde zich retorisch af: 'Aanvaarden we nog dat het lijden bij het leven hoort?' Neen, verdomme, zou ik – Max S. – zeggen. Als het enigszins te vermijden valt liever niet.
Die puur religieuze argumenten kan ik probleemloos en zonder schuldgevoel naast mij neerleggen, maar laten we toch ook hun drogredenen wat beter bekijken. Uiteraard is er de mantra: 'Wij zijn voor het leven en tegen het doodspuiten van mensen', een van de vele varianten op de klassieker: maak van de argumentatie van je opponent een karikatuur en verwerp die dan met het nodige sarcasme. Ook van die intellectuele oneerlijkheid en retorische kunstgrepen moeten we niet wakker liggen, hoewel het er bij hun achterban in gaat als zoete koek.
Ik denk eerder aan allerlei variaties op het hellend vlak, medische of familiale druk op de patiënt, mogelijk misbruik door familie of partner, betere palliatieve zorg, de patiënt die maatschappelijke druk ervaart, de afbouw van de ethische plicht tot hulp en zorg, meer inzet op preventie, en de betekenis van het ongeboren leven voor de toekomstige ouders.
Van religieuze zijde zal men niet nalaten dit alles sterk te overdrijven en uit te vergroten, maar complete onzin is het ook niet. We moeten toch vermijden om op onze beurt in de val van het wij-zij-denken te trappen en dat zonder meer weg te wuiven omdat het nu eenmaal van de opponent komt. Dit is veel te beladen en te belangrijk om aan een politiek welles/nietes over te laten. Laten we dit in een eerlijke en volwassen dialoog onderzoeken. Als ik een katholiek hoor zeggen dat abortus geen vorm van geboortebeperking mag worden, ben ik niet geneigd hem ongelijk te geven. Als we de term 'ongeboren leven' horen, komt de wind vaak uit een onaangename pro-life-hoek, maar ik kan me voorstellen dat voor ouders in spe leven, qua betekenis en aanvoelen, wel degelijk leven is, geboren of niet. Ik kan me ook wel iets voorstellen bij het feit dat een patiënt zich onder druk gezet voelt door familie of maatschappij. Misschien ten onrechte, maar dat verandert niets aan die persoonlijke ervaring.
Hoe dan ook, het is niet omdat een argument een onderliggend religieus doel aan het zicht moet onttrekken, dat het daarom ongeldig is. Als Silvie Walraevens zich in Tertio afvraagt: of 'een doodswens vanwege voltooid leven wel zo autonoom tot stand komt', verdenk ik haar van de even katholieke als ergerlijke ik-weet-wat-goed-voor-jou-is-attitude, maar helemaal onzinnig is het ook niet. Zichzelf niet tot last willen maken, eenzaamheid, geldzorgen en andere miserie kunnen versterkende factoren zijn bij mensen met een doodswens, zodat we ons legitiem kunnen afvragen of er een vraag achter de vraag zit.
Wim Distelmans, alle lof voor zijn inspanningen, stuurt een enquête de wereld in met de stelling: 'Mensen die lijden aan dementie, en wilsonbekwaam zijn geworden, moeten euthanasie kunnen krijgen'. Ik betrapte mezelf daarbij op iets dat ik zou afkeuren, mocht ik het ergens anders zien gebeuren. Vrijwel automatisch, zonder veel nadenken, als een evidentie, onderteken ik. Tot een vriend die als huisdokter met relevante ervaring weet waarover hij spreekt, me erop wijst dat er toch enkele aspecten aan de zaak zijn die iets meer reflectie verdienen.
Je plaatst de arts en de familie voor een joekel van een dilemma. Wat als je nú tekent voor euthanasie bij dementie, maar straks als wilsonbekwame weigert? Wat als je straks de ene keer ja zegt en de volgende dag neen, en dan weer ja enzovoort … De arts zal weigeren, maar jij had het toen toch beslist?
En wat doe ik in de volgende situatie die zich in mijn omgeving tweemaal voordeed? In sommige gevallen (o.a. hersentumor) is het best mogelijk dat je niet dement bent en verder in prima gezondheid verkeert, maar dat je persoonlijkheid grondig verandert. Het subject, het 'ik' dat je nu bent, is niet zozeer veranderd, het ís er niet meer. Mensen met een door en door aimabele inborst veranderen voor hun partner in een soort vilein stuk chagrijn. En je bent ervan overtuigd dat jij het bij het rechte eind hebt en dat iedereen zich tegen je keert. Ik ben er heel zeker van dat mijn partner mij zal blijven steunen, maar ik wil het zélf niet. Ik teken nú dat ik in dat geval een spuit wil, maar geen enkele dokter zal me die willen geven als ik me niet in een onomkeerbare coma bevind of verder gezond ben.
Daarom pleiten sommigen ervoor om op tijd (!) het heft in eigen handen te nemen, eventueel met hulp. Een optie waar ik ook voor kies, maar ik weet niet of ik straks de moed en de kracht zal vinden.
Hier geldt wat mij betreft het primaat van het lijdende individu. Uiteraard heb ik geen antwoorden, laat staan oplossingen, maar laten we voortschrijdend inzicht zoeken via dialoog en reflectie. Eerder dan observaties en standpunten te verwerpen, alleen maar omdat ze naar de Kerk ruiken.
Enfin, c'est compliqué, zeggen ze in het Antwerps.
Een eerdere versie van deze tekst verscheen in VAT (Vrijzinnig Antwerps Tijdschrift).
Meer van Max Schneider