13 januari 2021
Het juiste evenwicht tussen dierenwelzijn en godsdienstvrijheid
Religieuze hardliners en hun acolieten verwarren het recht op vrijheid van religie met het recht om dieren te pijnigen. Ze eigenen zich een uitzonderingsregime toe, als ware dat een god-given right, voor eeuwig in stenen tafelen gebeiteld. Op die memorabele donderdag, 17 december 2020, haalden ze bakzeil ten bate van het algemeen belang en het dierenwelzijn in het bijzonder. De 27 rechters van het Hof van Justitie van de EU (HJEU) – het hoogste justitiële niveau van de EU – hebben klaarheid geschept in de aanslepende, controversiële kwestie van het onverdoofd ritueel slachten. In het licht van het toenemend belang dat aan dierenwelzijn gehecht wordt, is hun arrest dat het Vlaams verbod op onverdoofd ritueel slachten valideert, een grote sprong voorwaarts. Voortaan kan elke EU-lidstaat desgewenst onverdoofd ritueel slachten verbieden naar Vlaams model. Het Belgisch Grondwettelijk Hof (BGH) vroeg en kreeg zijn draad van Ariadne.
Drie maanden eerder, op 10 september 2020, had de advocaat-generaal van het HJEU, Gerald Hogan, het Vlaamse verbod op onverdoofd slachten dat geen uitzondering omwille van religieuze motieven toelaat, nochtans zwaar bekritiseerd. Drie maanden later kon ik mijn geluk niet op toen ik in Luxemburg de voorzitter van de Grote Kamer van het HJEU het besluit van het langverwachte arrest bekend hoorde maken.
Voor GAIA – tussenkomende partij ter ondersteuning van het Vlaamse Gewest – een historische bekroning van een kwarteeuw niet aflatende strijd voor een wettelijk totaalverbod op onverdoofd slachten in weerwil van een waslijst torenhoge obstakels en enorme weerstand.
_Grensverleggend
De antwoorden van het Hof op de drie prejudiciële vragen die het BGH de EU-rechters voorlegde, zijn zonder meer grensverleggend:
- Het Vlaamse decreet dat onverdoofd slachten van dieren verbiedt, zonder uitzondering voor rituele slachtingen, is niet in strijd met het Europees recht, maar wel degelijk conform de Europese slachtverordening 1099/2009; de verordening zelf laat de lidstaten toe om ter bevordering van het dierenwelzijn verdoving ook voor rituele slachtingen op te leggen als een nationaal voorschrift om dieren uitgebreider te beschermen dan expliciet voorgeschreven.
- Het Vlaamse decreet eerbiedigt de vrijheid van godsdienst conform artikel 10 van het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie.
- De slachtverordening schendt de principes van gelijkheid, non-discriminatie en verscheidenheid van cultuur, godsdienst en taal niet. De joodse en islamitische verenigingen die het verbod aanvechten, betwisten de geldigheid van de verordening als een schending van het gelijkheidsbeginsel, omdat ook voor jacht en sportvisserij de dieren gedood worden zonder verdoving. Maar jacht en recreatievisserij vinden plaats in een context waarin de dieren in heel andere omstandigheden worden gedood dan landbouwdieren, wat rechtvaardigt dat deze activiteiten anders behandeld worden dan slachtingen, oordeelt het HJEU. Hetzelfde geldt voor de productie van vlees bij culturele of sportieve evenementen, die hooguit marginaal en economisch onbelangrijk is, verduidelijkt het arrest.
_Het juiste evenwicht
Ja, erkent het HJEU, het Vlaamse decreet beperkt de vrijheid van (orthodoxe) joden en moslims om hun geloof te beleven. Ja, de Vlaamse wetgever mengt zich in de vrijheid van godsdienstbelijdenis. Maar, stelt het HJEU vast, die inmenging blijft beperkt tot één aspect van 'de specifieke rituele daad', namelijk de slachtmethode. Als zodanig wordt ritueel slachten niet in zijn geheel verboden en is het recht op vrijheid van religie geëerbiedigd, oordeelt het Hof. Is de beperking van het recht op godsdienstvrijheid proportioneel? Ja, want:
- De verplichting die het Vlaamse decreet oplegt tot omkeerbare verdoving of – technisch correcter: bedwelming – via elektronarcose, leidt ertoe dat het dier niet sterft ten gevolge van de verdoving (waar moslims een halszaak van maken, terwijl (orthodoxe) joden aanvoeren dat de dieren niet volledig leegbloeden bij slachtingen met verdoving, wat aantoonbaar niet waar is). Die methode is geschikt om het dierenwelzijn te bevorderen, hetgeen een door de Unie erkende doelstelling van algemeen belang en de belangrijkste doelstelling is van de slachtverordening, bevestigt het HJEU. Het Vlaamse verbod is door die doelstelling ingegeven.
- Het komt de lidstaten zelf toe de grote lijnen die de verordening uitzet, in te vullen in functie van het verzoenen van het dierenwelzijn en het respect voor godsdienstige riten conform het recht op de godsdienstvrijheid. Het HJEU onderstreept dat Vlaanderen het juiste evenwicht heeft gevonden door een omkeerbare verdovingsmethode op te leggen. Dieren die onverdoofd geslacht worden, lijden extreme pijn, onder andere volgens dierenwelzijnswetenschapper en wereldautoriteit terzake, prof. Donald Broom van Cambridge University, terwijl men met verdoving een significant hoger niveau van dierenwelzijn bereikt. Die kwestie had het HJEU reeds in een eerder arrest (dd. 25 februari 2019) beslecht. Het arrest erkent uitdrukkelijk 'de veranderende maatschappelijke en normatieve context, die gekenmerkt wordt door een groeiende bewustwording van de problematiek van het dierenwelzijn'.
_Verbod moet niet, mag wel
Nee, het arrest verhindert noch verbiedt de invoer van vlees van ritueel onverdoofd geslachte dieren uit landen binnen en buiten de EU waar die praktijk (vooralsnog) toegelaten is. Puristen zouden dit verbod kunnen afdoen als een verschuiving van het dierenleed zonder winst voor het dierenwelzijn. Maar een soevereine rechtsstaat als België, waarin de regio's bevoegd zijn voor dierenwelzijn, kan aan andere soevereine landen geen wetten opleggen. Bovendien legt de huidige EU-wetgeving aan de lidstaten geen verplichting op tot verbod op ritueel slachten zonder verdoving. Anders gezegd, ze móéten niet, maar mógen wel. Ervan uitgaand dat de wet wordt nageleefd, gaat het in eigen land jaarlijks om honderdduizenden schapen en runderen, die de baten van de verplichte omkeerbare verdoving voorafgaand aan de slacht met de zegen van het HJEU aan den lijve ondervinden.
Behalve in Vlaanderen en Wallonië waar respectievelijk sinds januari 2019 en september 2019 een wettelijk verbod van kracht is, is onverdoofd slachten in Zweden, Denemarken, Finland (in één provincie) en Slovenië verboden en buiten de EU in Noorwegen, Zwitserland en IJsland. Het arrest van het Hof zet de deur open voor de andere lidstaten (én het Brussels Hoofdstedelijk Gewest) om een verbod naar Vlaams model in te voeren. De zaak belandt nu terug op de tafel van het BGH, dat gebonden is door de beslissing van het HJEU.
_Democratie en dramatiek
'We zullen geen nederlaag erkennen tot we alle juridische middelen hebben uitgeput', reageerde het Forum der Joodse Organisaties (FJO). Het FJO verwerpt 'elke inperking van de vrijheid van godsdienst' als 'een aantasting van de waarden waar Europa voor dient en zegt voor te staan'. Geestesgenoten met veel zin voor dramatiek bestempelen het arrest als 'een schandelijke uitspraak', waardoor 'de godsdienstvrijheid van miljoenen Europeanen in gevaar is gebracht', en als 'de ontkenning van de democratie'. Ze verwijzen naar 'fundamentele mensen- en burgerrechten, die ontzegd worden' en zien het bewijs dat joden niet langer welkom zijn in de EU. Ook verwijzingen naar nazi-Duitsland zetten de toon van de slechte verliezer. De Amerikaanse ambassadeur in België en bij de EU, Ronald J. Gidwitz, riep de Vlaamse regering op 'haar positie te heroverwegen' om 'tegemoet te komen aan de noden van alle religieuze gemeenschappen', want 'de religieuze vrijheid moet beschermd worden'. Ook het Executief van de moslims van België liet zich niet onbetuigd: 'Het Hof van Justitie zwicht voor de toenemende politieke en maatschappelijke druk van populistische stromingen die een symbolenstrijd voeren tegen kwetsbare minderheden'.
_Religieus vastgeroest
De fanatieke verdedigers en pleitbezorgers van onverdoofd ritueel slachten zijn onverzettelijke aanhangers van de absolute vrijheid van religie. Wat de behandeling van dieren betreft, dulden ze geen bemoeienis van buitenstaanders. Wetenschappelijke bevindingen die het onnodig want vermijdbaar dierenleed aantonen dat veroorzaakt wordt door hun slachtpraktijken, verwerpen ze. Ze lijken volstrekt wars van het inzicht dat een samenleving evolueert ten goede in de mate dat the circle of compassion geleidelijk, maar beslist en daadwerkelijk wordt uitgebreid tot steeds meer beschermwaardige wezens met gevoelsvermogen waarop het schadebeginsel van toepassing is. Ze houden onwrikbaar vast aan een irrationeel systeem van vastgeroest religieus identiteitsdenken dat geen evolutie of verandering conform de meest betrouwbare wetenschappelijke kennis verdraagt. Ongeacht of die ontwikkeling via een proces van democratische en rechterlijk gevalideerde, politieke besluitvorming volgens de regels van de rechtsstaat tot stand is gekomen.
(Foto bovenaan © Gwenny Cooman)
Meer van Michel Vandenbosch
(Foto bovenaan © Gwenny Cooman)