Er is duidelijk wat mis met vrouwelijk naakt. Entre parenthèses: Goya's naakte Maya langdurig bekijken is niet hetzelfde als een vrouw in de metro met de ogen uitkleden. We hebben het hier uitdrukkelijk over kijken naar naaktschilderijen, die misschien wel voor een stuk bestaan omdat het onbekommerde kijken niet meer kan sinds Adam en Eva van een of andere verboden vrucht proefden.

Maar eigenlijk zijn dat twee termen: vrouwelijk en naakt. Zijn beide termen problematisch of alleen de conjunctie van de twee? Vooreerst is naakt niet hetzelfde als bloot. Naakt heeft meer présence en daarom is het geen bloot dat in de musea hangt. Verder toont naakt de mens in zijn natuurlijke toestand. 'Welke geest is zo blind dat hij niet ziet dat de voet mooier is dan de schoen en de huid mooier dan het kleed waarmee ze werd getooid?', vroeg Michelangelo – die overigens liever jongens dan vrouwen uit de kleren zag gaan. Naakt heeft iets en is sinds de sixties behoorlijk geëmancipeerd. Het is niet meer a priori des duivels. Ik heb overigens niet kunnen achterhalen welk percentage van alle schilderijen vrouwen afbeeldt, zonder én met kleren. Misschien is ook dat relevant. Maar bon, naakt lijkt op zich niet (meer) het probleem.

Laten we dan for the sake of the argument aannemen dat aan vrouwelijkheid evenmin graten zitten, dan rest enkel nog de combinatie 'vrouwelijk naakt' om in vraag te stellen. Waarom vooral vrouwen, waar zijn hun kleren en waarom zijn ze zo mooi? Eén antwoord ligt voor de hand: mooi is mooier dan lelijk. Jong is mooier dan oud. Ook jongens en mannen en zelfs paarden en honden worden bij voorkeur mooi afgebeeld. Mooi gaat samen met ideaalbeelden, maar vrouwen hebben een ideaalbeeld over het naakt ook uit zichzelf, net zoals mannen (honden en paarden dan weer niet). De norm kan wel opgedrongen zijn, maar dat er sowieso een ideaalbeeld is niet. Een dwingend bewijs voor #metoo is hier niet meteen te vinden.

Het is evenwel onmogelijk te ontkennen dat we al sinds de defenestratie uit Eden in een mannenwereld leven. In een stad als Mechelen valt dat ondertussen wel mee, maar op het overgrote deel van de aardkloot is de stelling van John Lennon nog steeds van toepassing: 'woman is the nigger of the world'. Het is niet onzinnig te beweren dat vrouwelijk naakt daar een illustratie van is. Dat het behalve bij Lucian Freud en nog een paar andere zonderlingen altijd over mooi naakt gaat, is dan omdat naaktschilderijen vooral inspelen op mannelijke fantasmen. Zie La mort de Cléopâtre (1874) van André Rixens, voor een sprekend voorbeeld.

En zo werd ik door Goedele geprikkeld tot de volgende vraag: wat is daar verkeerd aan? Wat is er a priori verkeerd aan mannelijke fantasmen? Wat is er a priori verkeerd aan het overwicht van de mannelijke kijk in de schone kunsten? Zijn er zo nodig verzachtende omstandigheden?
Nancy Friday schreef in de seventies bestsellers over seksualiteit en fantasmen waaruit bleek dat mannen graag kijken en vrouwen graag bekeken worden. Allerlei psychologische experimenten ondersteunen die stelling. In het spel tussen de seksen is de man manifest veel visueler ingesteld dan de vrouw. Daarbij zijn genetisch geprogrammeerde reflexen met welbepaalde doeleinden in het spel. Mannen kijken (onbewust) vooral naar kenmerken van vruchtbaarheid en vrouwen zoeken (onbewust) vooral aanwijzingen voor toegang tot middelen. Voor mannen is het lichaam belangrijker. Het constructivisme dat mee de genderbeweging construeerde (en omgekeerd), zal het daar misschien lastig mee hebben, maar daar hebben ze Griet Vandermassen niet aan hun kant (die is trouwens veel leesbaarder dan Judith Butler). Wat natuurlijk is, kun je niet zomaar wegdenken. De 'male gaze' verbannen is dan te vergelijken met een kind dat zich ergert aan de 'mothering gaze' aan de schoolpoort. Het is niet altijd verdrukking dat het gedrag bepaalt.
Laten we wel wezen: de evolutionaire insteek mag nooit een excuus zijn voor misbruik of daadwerkelijke onderdrukking, maar dat maakt de mannelijke blik en het vrouwelijke naakt niet noodzakelijk slecht. De geschilderde naakte vrouw reduceren tot alleen maar een mannelijk fantasme doet overigens afbreuk aan de rol die de autonome vrouw in dit artistieke spel kan opnemen. De Olympia van Manet lijkt inderdaad tegen haar zin te poseren, maar voor de meeste Venussen en Aphroditae is dat niet het geval.

De hele artistieke representatie van de comédie humaine is bovendien nooit alleen maar een mannenzaak geweest. Niets zegt dat de Venus van Willendorf niet door een vrouw werd gemaakt en weinig of niets zegt dat vrouwen ongelukkig zijn of waren met de rolverdeling in het kijken en/of bekeken worden. Mijn genoegen bij de naakte Louise van Van den Berghe wordt door Goedele Liekens verdacht gemaakt.

Daarom ben ik nog niet schuldig.