12 februari 2021
Happy Darwin Day!
'Of 12 februari een feestdag is?', wilde mijn zoon weten. Ik kon zijn vraag niet meteen plaatsen, maar wat bleek: hij mag op 12 februari – geheel coronaproof – carnaval vieren op school. Carnaval valt uiteraard niet altijd op 12 februari, maar we zochten even op of men wel iets steevast op die dag viert. In Amerika blijkt dit 'Abraham Lincoln Day' en 'Plum Pudding Day' te zijn. Met die twee heb ik persoonlijk niet veel affiniteit, met de derde optie wel: Darwin Day.
Op de geboortedag van Charles Darwin (12/02/1809), auteur van On the Origin of Species en grondlegger van de evolutietheorie, organiseert men sporadisch activiteiten, veelal op scholen en universiteiten in de Verenigde Staten. Het is een dag waarop wetenschap en humanisme in de kijker worden gezet. De nood daaraan is in de VS misschien groter dan bij ons, gezien het nog steeds een van de meest religieuze geïndustrialiseerde landen is. Toch pleit ik ook bij ons voor een Darwin-dag.
_Misverstanden
In sterk geseculariseerde landen is er weinig weerstand tegen de evolutietheorie als wetenschappelijke verklaring voor de diversiteit aan leven op onze planeet. Toch blijkt uit onderzoek dat heel wat mensen wel zeggen dat ze evolutie aanvaarden, maar dat ze toch denken dat god of een bovennatuurlijke kracht die evolutie heeft 'bedacht' en stuurt. Dit komt neer op geloven in Intelligent Design, creationisme verpakt als pseudowetenschap, terwijl velen zichzelf wellicht geen creationist zouden noemen.
Er bestaan dus zeker nog veel misverstanden over evolutie en natuurlijke selectie, ook bij mensen die er geen goddelijke inmenging in zien.
Er bestaan dus zeker nog veel misverstanden over evolutie en natuurlijke selectie, ook bij mensen die er geen goddelijke inmenging in zien.
Vaak denkt men dat een organisme, of natuurlijke selectie zélf, bewust en intentioneel kenmerken aanpast en op die manier evolueert. Zo zou een bacterie antibiotica omzeilen door 'bewust' te muteren en zorgde evolutie ervoor dat ijsberen een dikke vacht en speklaag kregen zodát ze in het Noordpoolgebied zouden kunnen leven.
Mensen hebben de aangeboren neiging om 'agency' (intentie, betekenis) toe te schrijven aan gebeurtenissen, ook als die er helemaal niet is.
In lijn daarmee ligt het teleologische misverstand over evolutie, als zou er een doelgerichtheid zijn. Zo zouden organismen kenmerken ontwikkelen en evolueren tot er een bepaald doel bereikt is, bijvoorbeeld het stelselmatig ontwikkelen van vleugelachtige kenmerken met als uiteindelijk doel vleugels om te kunnen vliegen. Toppunt van dit teleologische denken is het idee dat de mens het einddoel van de evolutie zou zijn. In een studie van Guillo uit 2015 werd aan Franse studenten gevraagd de verbanden tussen verschillende organismen te tekenen. Velen trokken een rechte lijn van amoebe over walvis naar hagedis, chimpansee tot uiteindelijk de mens. Ook zij die een boomstructuur tekenden, kwamen uit bij de mens als een soort van eindpunt.
Mensen hebben de aangeboren neiging om 'agency' (intentie, betekenis) toe te schrijven aan gebeurtenissen, ook als die er helemaal niet is.
In lijn daarmee ligt het teleologische misverstand over evolutie, als zou er een doelgerichtheid zijn. Zo zouden organismen kenmerken ontwikkelen en evolueren tot er een bepaald doel bereikt is, bijvoorbeeld het stelselmatig ontwikkelen van vleugelachtige kenmerken met als uiteindelijk doel vleugels om te kunnen vliegen. Toppunt van dit teleologische denken is het idee dat de mens het einddoel van de evolutie zou zijn. In een studie van Guillo uit 2015 werd aan Franse studenten gevraagd de verbanden tussen verschillende organismen te tekenen. Velen trokken een rechte lijn van amoebe over walvis naar hagedis, chimpansee tot uiteindelijk de mens. Ook zij die een boomstructuur tekenden, kwamen uit bij de mens als een soort van eindpunt.
_Invloed van religie
Uit onderzoek van Guillo en ook van Kuschmierz et al. (2020) valt af te leiden dat goede kennis over wetenschap, biologie en evolutietheorie in het bijzonder, een bepalende factor is voor het aanvaarden van die evolutietheorie. In Marokko vindt ruim 36% van de studenten dat soorten gecreëerd werden door god en nooit veranderden. In biologieboeken staat informatie over genetica, maar niet specifiek over evolutietheorie (ook niet over creationisme trouwens). In Turkije werd in 1985 creationisme als 'theorie' toegevoegd in biologiehandboeken en in 2017 werd evolutietheorie uit schoolboeken geschrapt. Daar verwerpt 50% de feitelijkheid van evolutie. In beide landen wordt creationisme wel door religieuze instellingen gepromoot.
In het Verenigd Koninkrijk, dat in het algemeen hoog scoort op aanvaarding van de evolutietheorie, zie je dat de acceptatie het laagst ligt bij moslimleerlingen, gevolgd door leerlingen met christelijke en andere religieuze overtuigingen. De aanvaarding is het hoogst bij studenten die niet religieus zijn.
Hoewel die negatieve correlatie tussen geloof en acceptatie van evolutie niet te ontkennen is, ervaren de meeste mensen geen groot conflict tussen hun geloofsovertuiging en de wetenschap. Dit komt enerzijds door het eerder aangehaalde vangnet van Intelligent Design, dat god niet uitsluit, en anderzijds het feit dat de meeste mensen gewoon onverschillig staan tegenover dit thema. De oorsprong van het leven en het ontstaan van soorten is niet iets waar ze vaak mee bezig zijn.
In het Verenigd Koninkrijk, dat in het algemeen hoog scoort op aanvaarding van de evolutietheorie, zie je dat de acceptatie het laagst ligt bij moslimleerlingen, gevolgd door leerlingen met christelijke en andere religieuze overtuigingen. De aanvaarding is het hoogst bij studenten die niet religieus zijn.
Hoewel die negatieve correlatie tussen geloof en acceptatie van evolutie niet te ontkennen is, ervaren de meeste mensen geen groot conflict tussen hun geloofsovertuiging en de wetenschap. Dit komt enerzijds door het eerder aangehaalde vangnet van Intelligent Design, dat god niet uitsluit, en anderzijds het feit dat de meeste mensen gewoon onverschillig staan tegenover dit thema. De oorsprong van het leven en het ontstaan van soorten is niet iets waar ze vaak mee bezig zijn.
_Morele bezwaren
Geloofsovertuiging is ook zeker niet de enige reden waarom mensen moeite hebben met evolutietheorie. Hoewel gebaseerd op een verkeerd begrip ervan, hebben mensen er soms ook ideologische en morele bezwaren tegen. Dat ook de mens een diersoort is, impliceert voor sommigen dat we ons dan ook enkel 'dierlijk' zouden gedragen en geen moraal of ethiek zouden kennen (al betwist o.a. Frans de Waal dat dieren niet moreel zouden kunnen handelen). Anderen interpreteren natuurlijke selectie als 'de wet van de sterkste' en menen dat dit een wetenschappelijke rechtvaardiging zou betekenen voor racisme, discriminatie of asociaal gedrag, het zogenaamde sociaal darwinisme.
Wat de redenen voor weerstand tegen of misverstanden over de evolutietheorie ook zijn, ze moeten zo snel mogelijk weggewerkt worden. Daar kan de internationale Darwin-dag bij helpen. Het kan een dag zijn waarop we erkentelijkheid tonen voor de enorme vooruitgang die de evolutietheorie ons bracht in tal van wetenschappelijke domeinen. Een eerbetoon ook aan Darwin zelf, voor de intellectuele moed, nieuwsgierigheid en honger naar kennis waarvoor hij symbool staat en die zoveel mensen inspireert. Een nieuwe officiële feestdag dus, met of zonder plum pudding.
_Literatuur
- Blancke, S. et al. Creationism in Europe: Facts, gaps and prospects: Journal of the American Academy of Religion, pp. 1–33 (2013)
- Guillo, D. Representations of the origin of species in secular (France) and religious (Morocco) contexts. (2015)
- Kuschmierz, P. et al. Evolution: Education and Outreach (2020) 13:18
(foto bovenaan © Gwenny Cooman)
Meer van Nele Strynckx