11 mei 2021
Charedim op de Meronberg
Een paar jaar geleden had ik te hard of te lang gefietst en zonder te weten wat er aan de hand was, dacht ik een kwartier lang dat ik de verschillen kon zien tussen de verschillende groepen 'charedim' die ik in de buurt van de Antwerpse Pelikaanstraat voorbijfietste. Een mens kiest zijn hallucinaties niet, ook niet bij een lage suikerspiegel. Daar moest ik aan denken toen ik de berichten hoorde over het ongeval in Israël waarbij 45 mensen omkwamen, met daarnaast meer dan 150 gewonden. De premier noemde het een van de grootste rampen in de geschiedenis van zijn land.
Wie zijn die mensen en wat deden die daar zo dicht op elkaar gepakt op een berg in het midden van een pandemie? Zoals uit de foto's blijkt, gaat het om charedim, ultraorthodoxe joden die we eigenlijk gewoon fundamentalisten kunnen noemen: zij hebben lak aan alles wat niet god of gebod is. Het is deze groep die zich al heel de tijd verzet tegen de coronamaatregelen: zij erkennen de staat Israël alleen voor zover die voor hen zorgt, maar hun kinderen gaan niet naar het leger, en ze nemen even weinig deel aan het politieke, sociale en culturele leven in het land als hun tegenhangers in Antwerpen, Londen of New York.
Vooral in Israël zijn ze daardoor niet bijzonder populair: het is deze groep die apart openbaar vervoer wil zodat ze niet naast een vrouw moeten zitten, die voor hun achttiende trouwen en zo snel mogelijk zo veel mogelijk kinderen krijgen die dan ten koste komen van de sociale zekerheid. De Israëlische president was dit een tijd geleden zo beu dat hij meedeelde dat de goede Hij-Die-Niet-Genoemd-Mag-Worden eerst zes dagen werkte aan de schepping van het universum en dan één dag rustte: konden de charedim dan niet beginnen met bijvoorbeeld één dag per week te werken? De meisjes/vrouwen werken overigens wel, als de familie niet rondkomt van de sociale zekerheid. En als ze niet hoogzwanger zijn.
Voor de mannen draait het leven volledig rond het bestuderen van de Talmoed, wat ze lernen noemen. Het is een hiërarchisch systeem onder leiding van rabbijnen die vaak ruzie maken, zodat er ongelooflijk veel verschillende sekten zijn. Dat is al zo sinds Kaïn en Abel: er is een mop over een jood die op een onbewoond eiland aanspoelt en na een paar jaar wordt gered. Dan blijkt dat de joodse Robinson Crusoe twee synagogen bouwde, eentje om naartoe te gaan en eentje om niet naartoe te gaan. Vergis u niet: lernen heeft even weinig te maken met studie of met kritisch denken als het uit het hoofd leren van de bijbel of de koran. Het gaat er niet om deze oude teksten écht te begrijpen, maar om ze hardop voor te lezen en dan te ontdekken dat alles altijd al gezegd is, van in het begin. Al in het Aards Paradijs.
Er zijn mensen die om onverbeterlijk romantische redenen beweren dat deze vorm van studie iets is waar de literatuurwetenschap uit kan leren, maar dat is echt niet zo. Integendeel, het is erg dat een wetenschappelijke studie van de Talmoed nagenoeg onmogelijk wordt gemaakt door al de nonsens die deze mensen zo graag over dat boek willen geloven. Dat de Talmoed er altijd is geweest, dat die vijftien eeuwen lang mondeling werd doorgegeven en dat de wereld zal vergaan als zij niet langer lernen. En dat alles wat nieuw is, verboden is door de Torah, de Wet.
Als fundamentalisten voelen de charedim zich alleen gebonden door de wet van God, en niet door die van mensen. Zoals de christelijke fundamentalisten in de Verenigde Staten en hun islamitische collega's in de rest van de wereld, voelen ze zich vervolgd en onderdrukt door een goddeloze moderne staat. Wat ze nastreven is dezelfde theocratische autonomie waarvoor Islamitische Staat ging vechten in Syrië, maar ondertussen wonen ze in een Westerse democratie en gebruiken ze die moderne staat (en hun groeiend aantal) om hun eigen privileges te verdedigen. Vandaar dat elke Israëlische regering een paar charedi ministers heeft, die er alleen maar zitten om de geldkraan voor hun gemeenschap open te houden.
Dat is wat er zo tragisch is aan het drama op de berg van Meron. Er zijn in Israël twee soorten wetten, één voor de charedim en één voor de rest van de bevolking. Als iemand op die plek een concert of een politieke bijeenkomst had willen organiseren, dan had de politie dat verboden, of een maximaal aantal deelnemers afgesproken. Maar de charedim doen hun eigen zin, en hun ministers zorgen er telkens voor dat ze dat kunnen blijven doen. Het is daarom bijzonder erg dat ze nu de politie verwijten dat die hen niet heeft beschermd tegen hun eigen domheid en gebrek aan verantwoordelijkheid.
De uniformen van deze fundi's zorgen voor prachtige zwart/wit beelden, op foto of in tv-series als Unorthodox, zeker omdat de mannen met hun baarden en pijpenkrullen op elkaar lijken. Maar dat is schijn: er zijn wel degelijk subtiele verschillen in kleren, meer bij de vrouwen dan bij de mannen. Zo is er een groep in Antwerpen waarvan de vrouwen hoedjes dragen zoals tante Sidonie in de oudste albums van Suske en Wiske. En die verschillen zag ik dus ineens, door een lage suikerspiegel. Maar ik kan u geruststellen: met mij is het allemaal weer goed gekomen.
Meer van Geert Lernout