10 augustus 2021
Holisme
Een zomerreis met in de bagage een hervuld wijnkistje: ongelezen boeken, rechtop, aanschuivend over een lengte van verdwenen flessen. Elke dag ook: de nieuwsberichten van wateroverlast, reizende (niet-)gevaccineerde Europeanen. De weg doorheen landschappen en steden, via terrasjes en de kennismaking met de middagduivel. Daar de zonnebrand, hier verdronken mensen. De werkelijkheid.
Wetenschap en kunst voortdurend in relatie houden, onafscheidelijk maken. Waterfonteinen bijvoorbeeld, in de steden. Oude wasbassins in dorpen, ooit een plaats van samenzijn in hard labeur. Sculpturen van Claude Nicolas Ledoux, geïnspireerd op waterdruppels. Of water druppelend uit fonteinen over mossenmassa's waar de bijen kunnen drinken. Een installatie van Olafur Eliasson die een museum onder water zet met groen water: herkend uit het onderzoek naar de stromen van bijrivieren waar ze in een grote hoofdader samenkomen. Hetzelfde felle groen van een onschuldige kleurstof, uranine, waarmee milieuactivisten in de Limmat-rivier reeds in 2019 in Zurich tewerk zijn gegaan. Kunst als activisme. Water tot nadenken.
Verder brouwen, tijdens de reistijd, aan een tekst voor een lezing waarin je zoekt waar hier is, waar de zee en over wat er tussen hier en daar gebeurt. In elk boek uit het kistje zinnen, citaten, voor te lezen passages, nieuwe kennis. In elk nieuwsoverzicht dagelijks minstens één item dat de weg tussen hier en de zee onder ogen brengt en je tekst achterhaald maakt. De harde herinnering aan wat de wetenschap reeds jaren weet, neerschrijft in haar papers, voor verwittigt: zichtbaar gemaakt wat gevreesd werd. Telkens de weerstand bij beleid of lobbyorganen, het gebrek aan moed of inzicht. Speelbal ook voor het oplaten van ballonnetjes, schaak om macht en invloed, kortzichtig winstbejag. Ook dat is in een benadering die zich holistisch wil noemen in te brengen.
Holisme is lastig. Kies je voor een diepgaande specialisatie, kies je voor een zo ruim mogelijke blik? Spreken die twee elkaar tegen? Een opera, dit keer met het goudhaantje van Rimsky-Korsakov in een zuiders openluchttheater. Hoe een samenspel van muziek, koor en stemmen, de bekende Gesammtkunst, een vorm van holisme, je op de rand van je stoel zet met een verhaal dat de keizer, in overtuiging van zijn vermeende macht, naakt achterlaat. Een sprookje dat elke dag van toepassing blijft: waar kunst aan herinnert.
Holisme is lastig. Met voldoende aandacht voor de werkelijkheid in alles wat die te bieden heeft, overkomt je wonderlijk veel. Als dit kijken dat van een kunstenaar wordt. Als dit kijken dat van een fotograaf, een wetenschapper, een architect wordt. Hoe krijg je die blik van hier tot daar. Van de bron, van de captatie, vanuit een nieuw inzicht tot in of op de grote zee van meningen en hoaxes? Waar begin je?
Holisme is lastig. Een derde van het kistje is uitgelezen en de bibliografieën hebben de honger naar meer nog gevoed. De boekenplanken kreunen het uit: "genoeg, nu?". Boeken verwijzen naar elkaar of geven je een nieuwe blik naar de werkelijkheid. Ze weven een net waarin je meer kan vangen, meer relaties komen tot stand. Met schrijvers, met kunstenaars, met denkers. Je wil niet gevangen worden door de trechters van de sociale media en algoritmes. Naakt is geen naakt als het een Permeke of een Bonnard is. Meer in ogenschouw nemen dan enige beperking in denken zou kunnen voorschrijven, opleggen, suggereren. Je wil buitenom de suggesties kijken, een lied uit een tijd van kersenoogst zingen.
Holisme is nodig. Omdat het verenigt: mensen, inzichten. Omdat het verruimt: kennis, de weg van hier naar daar. We lopen beter niet langs voorgetreden padjes de berg af naar een monding. Reeds bij het samenkomen van twee, van elke ontmoeting, kan er met genoeg luisterbereidheid en aandacht een stap gezet worden. Een Pollock heeft ook een structuur: holisme is geen chaos. De chaos is schijn. Een woordenspel: schijn die een licht werpt op de werkelijkheid en hoe er verder mee om te gaan. Hier. Daarna de zee. Steeds herbeginnen met die golfslag, gedreven door meer dan door minder.
Meer van Francis Geldof