21 september 2021
Internationale Dag van de Vrede
21 september is door de Verenigde Naties uitgeroepen tot Internationale Dag van de Vrede. Met de gruwel van twee wereldoorlogen nog vers in het geheugen werden die Verenigde Naties opgericht in 1945 om internationale samenwerking te versterken en zo nieuwe wereldoorlogen te vermijden (idem wat de Europese Unie betreft). We kunnen vaststellen dat sinds 1945 de wereld er inderdaad een stuk vredevoller en veiliger op geworden is.
Of dit op het conto van de VN mag worden geschreven, is een ander verhaal. Tot aan de val van de Berlijnse muur in 1989 was de VN namelijk een praatbarak met weinig invloed. De waarheid is eerder contra-intuïtief: het was niet de VN, maar net de Koude Oorlog die zorgde voor wat men de 'long peace' is gaan noemen: de afwezigheid van grootschalige conflicten tussen grootmachten sinds 1945 tot vandaag. Maar ook hier is enige nuance op zijn plaats. Hoewel rechtstreekse conflicten tussen de grootmachten uitbleven, waren ze alle zeer bedrijvig in het opstoken van conflicten in 'derde landen': de zogenaamde 'proxy wars' (oorlog bij volmacht). De Vietnamoorlog is veruit het bekendste voorbeeld, Afghanistan is dan weer het meest actuele voorbeeld: de voorlopers van de taliban 2.0 die laatst Kaboel opnieuw binnen marcheerden, waren in een niet zo ver verleden de bondgenoten van de VS tegen de Sovjetunie.
Niettemin, na de val van de Berlijnse muur kreeg de VN meer slagkracht. Eindelijk ontdaan van het juk van de Koude Oorlog trokken de blauwhelmen er meermaals op uit om hier en daar brandjes te blussen. Alleen werden die brandjes in vele gevallen serieuze uitslaande branden: denken we aan het uiteenvallen van Somalië (na een interventie van de VS), de genocide in Rwanda (waar tussen de 500 000 à 1 miljoen mensen werden vermoord terwijl de VN-blauwhelmen machteloos toekeken), of dichter bij huis: het debacle van Srebrenica. Ook in dat laatste geval werden Nederlandse VN-blauwhelmen gedwongen om een 'humanitaire enclave' uit handen te geven. Het gevolg? Een massamoord op ongeveer 8000 moslimjongens en -mannen.
Sinds 9/11 boette de VN opnieuw aan macht in. De 'war on terror' deed het multilateralisme geen goed. De inval in Afghanistan in 2001 van de VS en Groot-Brittannië gebeurde niet onder VN-vlag. Ook de inval in Irak in 2003 gebeurde door een 'coalition of the willing' en niet op basis van een VN-mandaat. De NAVO-bombardementen in Libië bleken dan weer een zeer brede interpretatie van hun VN-mandaat te zijn. Verder werd de Europese 'war on terror' in de Sahel voornamelijk een Franse aangelegenheid en een omfloerste manier van de EU om de migratiestromen via de Sahel naar de Middellandse Zee aan banden te leggen. Ondertussen blies de strijd tegen IS op Syrisch grondgebied dan weer de 'good old times' van de Koude Oorlog-vete tussen de VS en Rusland nieuw leven in. En ook het nieuwe Westerse veiligheidspact van de VS, Australië en Groot-Brittannië om de Chinese macht in de Indo-Pacifische regio te counteren, is eveneens geen staaltje van echt multilateralisme.
Sinds 1948 hebben de VN 71 vredesoperaties uitgevoerd. Daarvan zijn er vandaag nog altijd 12 actief: alles samen goed voor zo'n 64 380 blauwhelmen afkomstig uit 121 verschillende landen en een budget van om en bij de 6,3 miljard voor het komende jaar. Monusco (DR Congo) en Minusma (de Sahelregio) zijn de twee grote slokoppen, zowel wat budget als troepen betreft.
Wat beide ook treffend illustreren, is hoe vrede in de loop der jaren een zeer brede betekenis heeft gekregen. Waar de vredesmissies in de beginjaren enkel als doel hadden om een staakt-het-vuren te controleren, verwachten we van hedendaagse VN-missies niets meer of minder dan het creëren van volledige nieuwe maatschappijen.
Het gaat allang niet meer alleen om de wapens het zwijgen op te leggen. Daar slaagt men trouwens minder en minder in: conflicten worden complexer, met diverse militaire actoren die in snel wisselende coalities zich dan eens wel en dan weer niet gebonden voelen door een staakt-het-vuren. Als antwoord op deze alsmaar complexer wordende conflicten krijg je dus zeer ingewikkelde operaties.
En de naam dekt hier wel degelijk de lading. De VN-operatie in de Sahel heet voluit de Multi-Dimensionsal Integrated Stabilisation Mission in Mali en houdt zich bezig met een hele reeks van uiteenlopende uitdagingen: het organiseren van democratische verkiezingen, het trainen en opleiden van leger en politie, maar evenzeer het faciliteren van interreligieuze en interculturele dialoog, het promoten van nationale verzoening, het op poten zetten van onafhankelijke media, het op de agenda plaatsen van vrouwenrechten, het creëren van een nieuwe civiele maatschappij, antiterrorismecapaciteit opbouwen, compleet nieuwe ministeries uit de grond stampen, een economie opnieuw aanzwengelen, drugssmokkel en mensenhandel aan banden leggen, en ik kan zo nog wel even doorgaan. Je zou van minder moe worden.
Als we uit meer dan 50 jaar VN-operaties iets leren, is dat er geen universele blauwdruk bestaat voor vrede. En toch: paradoxaal genoeg stellen we vast dat VN-operaties doorheen de laatste decennia meer en meer als een passe-partout worden ingezet. Men erkent dat er weinig successen worden geboekt (1 op 2 conflictgebieden 'hervalt' na een postconflictperiode), maar het enige antwoord lijkt te zijn: nog meer van hetzelfde. Of anders gezegd: het recept zit goed, we hadden alleen wat te weinig ingrediënten (budget, manschappen).
Misschien wordt het tijd voor een meer diepgaande analyse, een nieuw recept en het bijstellen van de verwachtingen. Moeten we niet wat meer bescheidenheid aan de dag leggen, accepteren dat maatschappijen niet zomaar herop te bouwen zijn en ons opnieuw focussen op de kern van de zaak: de wapens laten zwijgen? Back to the basics als het ware.
Want nu zitten we soms met heel bizarre situaties. Neem opnieuw Mali als voorbeeld: het land heeft een democratisch verkozen regering, het heeft economisch beleid doorgevoerd (geruggensteund door de Wereldbank en het IMF), er groeit een civiele maatschappij, vrouwenrechten worden serieuzer genomen, en het krijgt massa's financiële steun (niet in het minst in functie van de strijd tegen het terrorisme en om de migratiestromen richting Europa aan banden te leggen). Maar, en dat zal niemand ontkennen: alle opgesomde positieve evoluties ten spijt, het is er onveiliger dan ooit. Naast de blijvende terroristische dreiging, heeft Mali nu ook te kampen met interetnisch geweld, en hebben het geweld en de onveiligheid zich als een olievlek over de hele Sahelregio uitgesmeerd. Ik wens alle Malinezen (en met hen vele andere door conflict geteisterde regio's) dan ook een meer dan hoopvolle Internationale Dag van de Vrede toe.
Meer van Thomas Vervisch