31 mei 2022
Woke: de adders onder het gras
Het schrijven van mijn boek 'Ik ben geen witte man' (ASP, 2022) bracht mij in contact met het woke-gedachtegoed. Want het zijn dat gedachtegoed en dat activisme die onze taal beïnvloeden. Maar woke heeft een veel ruimere impact, op meerdere gebieden. Zo werd me duidelijk wanneer ik de diverse boeken over woke las, die de voorbije maanden over dit fenomeen in ons taalgebied verschenen.
_Waar staat woke precies voor en wat is het probleem?
Kort samengevat staat woke voor een verhoogde gevoeligheid voor sociaal onrecht, dat vooral (gemarginaliseerde) minderheidsgroepen wordt aangedaan. Het gaat om de verdediging van (groepen) mensen die omwille van hun geslacht, seksuele voorkeur, genderidentiteit, etnische of raciale achtergrond, huidskleur en dergelijke worden gediscrimineerd. De kernwoorden zijn 'diversity, equity en inclusion' (DEI). De woke-strijders noemen zich Social Justice Warriors, of strijders voor sociale rechtvaardigheid. Op het eerste gezicht is er dus niets mis met woke zijn. Woke lijkt links te zijn, alle kritiek op woke komt dus ogenschijnlijk van rechts. Wie het woke-gedachtegoed kritisch wil bekijken, vertrekt dus met een groot retorisch nadeel. Dat is een belangrijke gedachte, die ik ontleen aan Paul Boonefaes (Zwijg! Waarom woke niet deugt, Ertsberg 2021). Maar er zijn verschillende adders onder het gras. Een eerste adder is de manier waarop DEI en sociale rechtvaardigheid worden opgevat. Met equity bijvoorbeeld wordt niet gelijke rechten en kansen (equality) bedoeld, maar gelijke uitkomst. Elke ongelijke uitkomst die ten koste gaat van leden van deze minderheidsgroepen wordt toegeschreven aan racisme of discriminatie of het patriarchaat (als het over de ongelijke behandeling van vrouwen gaat). Andere mogelijke oorzaken worden niet onderzocht.
Een andere adder is de onverdraagzaamheid van de wokers, die samen met een doorgedreven politieke correctheid geleid heeft tot een 'cancel culture'. Academici, auteurs, intellectuelen die volgens woke-activisten 'over de schreef gaan', worden belaagd: ze krijgen geen platform om te spreken, ze worden beschuldigd, soms gedwongen tot excuses, zelfcensuur of zelfs ontslag. Een relatief recent voorbeeld is het voorval met de Britse filosofe en feministe Kathleen Stock, die hoogleraar was aan de universiteit van Sussex. Zij stapte een paar maanden geleden aan die universiteit op nadat ze meer dan drie jaar belaagd werd door studenten, die middels affiches en spandoeken haar ontslag eisten. Die acties begonnen nadat Stock zich in 2018 in het genderdebat mengde. Haar belangrijkste punt is dat transvrouwen (die dus als man geboren waren) in biologisch opzicht geen vrouwen kunnen zijn. Vervolgens werd Stock door studenten uitgemaakt voor 'transfoob'. Soms lijkt het alsof een nieuw McCarthy-isme is opgestaan, waarin dit keer niet de communisten worden geviseerd maar mensen die politiek incorrecte ideeën uitdagen.
_Het culpabiliseren van witte mannen
Een derde adder onder het gras is de eenzijdigheid, het simplisme en het zwart-witdenken van de wokers. Zij maken van complexe realiteiten zoals de verhouding tussen mensen, de machtsverhoudingen in de samenleving en de geschiedenis een ongenuanceerde en simplistische versie. In het woke-gedachtegoed gaat het enkel om onderdrukkers en onderdrukten, in de meest gereduceerde versie van het marxistische denken. Bovendien is de 'witte man' haast per definitie de schuldige, de onderdrukker. Hij is de ideale zondebok, die historisch gezien alle verantwoordelijkheid draagt voor bijvoorbeeld de slavernij, het kolonialisme en dergelijke. Feiten die dit zwart-witplaatje tegenspreken of nuanceren, worden niet onderzocht of verzwegen. Zo gaat het in teksten over de slavenhandel altijd over de trans-Atlantische handel, waarvoor blanke westerlingen inderdaad verantwoordelijk waren. De eeuwenlange handel in zwarte slaven door Arabieren blijft buiten beeld. Het feit dat het abolitionisme van de achttiende en negentiende eeuw grotendeels de verdienste is van blanke westerlingen, wordt onder de mat geveegd. Dat het Ottomaanse rijk eeuwenlang landen op de Balkan koloniseerde, daarover zwijgt men in alle talen.
Veel liever wijzen wokers de 'witte man' als ideale schuldige aan. De perceptie dat racisme enkel leeft bij die man (en bij uitbreiding vrouw) wordt versterkt. Een nieuwe erfzonde wordt ingevoerd: 'witte mensen' van vandaag worden beladen met de historische schuld van de 'witte man', ook al hebben zij of hun familieleden nu of in het verleden nooit iets te maken gehad met die historische kwalen. 'Witte mensen' profiteren zogenaamd van een 'wit systeem' en zijn daardoor racistisch, ongeacht de standpunten, ook al zijn die antiracistisch. De autonomie van het individu komt aldus in het gedrang: het 'systeem' is wit, jij bent 'wit', dus profiteer je van een 'wit privilege' en ben je racistisch, soms zonder het zelf te beseffen.
_Een grondige omwenteling
De vervanging van blank door wit in onze taal is het eerst opgetreden in Nederland na de acties tegen Zwarte Piet die in 2011 begonnen. Sindsdien is het woke-gedachtegoed en -activisme druppelsgewijs ook in Vlaanderen doorgedrongen. Maar het is een feit dat eerst de VS en de andere Angelsaksische landen gezwicht zijn voor deze politieke correctheid in het kwadraat. Daar staat woke veel sterker, ook in de academische wereld. Concepten en begrippen zoals 'intersectionaliteit', microagressie, witte privileges en dergelijke die in de Angelsaksische wereld ontstonden, worden hier als het ware via een copy-paste-techniek overgenomen en toegepast op onze Europese samenlevingen, ook al is onze historische achtergrond heel verschillend.
Activisten verzetten zich tegen wat ze 'kleurenblindheid' noemen en maken zich schuldig aan een vernieuwde obsessie met huidskleur. Het feit dat de blanke schrijfster Marieke Lucas Rijneveld gecanceld werd als mogelijk vertaalster van het gedicht The Hill We Climb van de zwarte dichteres Amanda Gorman, had te maken met het gegeven dat ze niet de 'juiste huidskleur' had.
Woke sluit niet aan bij de burgerrechtenbeweging in de VS uit de jaren '60, met iemand als Martin Luther King (MLK) als voorman. Woke streeft niet naar aanpassingen in de liberale democratie of verbetering van het lot van individuen of groepen, maar naar een grondige omwenteling. Vandaar dat ze meer aansluiten met voorgangers als de omstreden activist Malcolm X of de Black Panters. Op deze manier maken ze het moeilijker om bondgenoten te vinden binnen de blanke progressieve gemeenschap, iets waar iemand als MLK wel naar streefde.
_Identiteitspolitiek: denken in hokjes
Bij identiteitspolitiek gaat het er eerst en vooral om tot een bepaalde groep te behoren, veeleer dan om het (politieke) discours en de argumenten zelf die gehanteerd worden. De mens wordt niet gezien als een individu met eigen meningen, maar als lid van een groep die een bepaalde positie inneemt. Woke richt zich op (leden van) minderheidsgroepen, die historisch gezien gediscrimineerd werden of nog worden. Bovendien benadrukken woke-standpunten het slachtofferschap van individuen en van minderheidsgroepen. Op geen enkele manier wordt gekozen om die individuen en groepen te stimuleren om hun (persoonlijke) situatie te verbeteren binnen de bestaande maatschappij. Hun slachtofferschap geeft hen een moreel 'voordeel'.
Naast de rechtse identiteitspolitiek (die algemeen bekend is), is er ook een linkse identiteitspolitiek ontstaan. Voorheen keek links in hoofdzaak naar iemands plaats op de sociale ladder en benadrukte de kansarmoede van wie onderaan die ladder stond. Links kwam op voor gelijkheid, voor gelijke rechten en kansen. De huidige linkse of woke-identiteitspolitiek kijkt vooral naar gender, seksuele geaardheid en huidskleur of vermeend ras. Op basis hiervan maakt deze politiek een onderscheid tussen groepen mensen; sommigen worden op basis van deze criteria uit de groepen gesloten. Een recent voorbeeld hiervan vinden we in een Twitterbericht van Anuna De Wever, die reageerde op een interview met Gert Verhulst (De Morgen, 18/09/21): zij noemde hem in haar bericht 'een oude witte hetero man die de klimaatcrisis compleet minimaliseert en een mening geeft over iets waar hij totaal géén kennis over heeft'. In de eerste plaats stopte ze Verhulst dus in hokjes qua leeftijd ('oud'), huidskleur ('wit') en gender en seksuele geaardheid ('hetero' en 'man'). Het is duidelijk dat dit vier zaken zijn die met de discussie rond het klimaat en Verhulsts standpunt daarover in het interview niets te maken hebben. Toch kon Anuna De Wever het niet laten haar tegenstander 'op te sluiten' in de bekende identitaire hokjes om hem zo – in haar ogen en in die van haar medestanders – in diskrediet te brengen of uit te sluiten in het debat. Haar Twitterbericht is een typisch voorbeeld van de woke-identiteitspolitiek, hier in het bewuste uitsluiten van iemand.
_Tot besluit
Alle blanken tot racist verklaren, ongeacht hun persoonlijke standpunten of acties. Zo steekt woke zowel Peter Mertens als Dries Van Langenhove in dezelfde racistische zak. Is dat een humanistische visie, kunnen we daarmee verder? Mensen opsluiten in hun rol van slachtoffer, zonder ze een weg naar verbetering van hun lot te tonen. Is dat progressief? Mensen opsluiten in identitaire hokjes. Een blanke CEO en een blanke ongeschoolde arbeider worden in dezelfde zak van het 'wit privilege' gestoken. Brengt ons dat dichter bij een werkbare analyse van de machtsverhoudingen in de maatschappij? Lost dat iets op? Mijn onderzoek in het land van het woke-activisme heeft me doen beseffen dat dit een doodlopend straatje is en dat we dit denken moeten uitdagen.
_Literatuur
- Paul Boonefaes, Zwijg! Waarom woke niet deugt (Ertsberg, 2021)
- Pascal Bruckner, Schuldig over de hele lijn. Hoe de witte man de ideale zondebok werd (Davidsfonds, 2021)
- Martin Harlaar, Ben ik wel woke genoeg? (Gompel&Svacina, 2022)
- Dyab Abou Jahjah, Verlichting onder vuur (Ertsberg, 2022)
- Fons Mariën, Ik ben geen witte man. Over racisme en woke-activisme (ASP, 2022)
- Walter Weyns, Wie wat woke? (Pelckmans, 2021)
_Recensies
Besprekingen van het boek van Fons Mariën, Ik ben geen witte man. Over racisme en woke-activisme, vindt u hier:
_Bestellen
U kunt het boek bestellen via de webshop van het Humanistisch Verbond, of via Uitgeverij ASP.
Meer van Fons Mariën