18 augustus 2022
Walrus Freya: een kanarie in de koolmijn?
Het koudweg 'euthanaseren' van een al te vrijpostige walrus genaamd Freya heeft heel wat gemoederen beroerd. Was het nodig om een 'onschuldig' dier, een machtige zeereus, een symbool van een extreem ecosysteem te elimineren om in de eerste plaats booteigenaars, maar ook onachtzame toeristen, te vrijwaren van ongelukken? Dit is een vraag die begrijpelijk is en waar heel wat argumenten voor of vooral tegen kunnen worden geformuleerd.
Ik wil met dit opiniestuk niet dieper ingaan op het dierenwelzijn, meer bepaald het lot van deze ene walrus, evenmin op dat van zijn lotgenoten zoals recent de ongelukkige orka en belabberde beluga die vermoeid en ziek terechtkwamen in 'of all places' de Seine, de laatste plaats waar je als arctisch zeezoogdier wil verblijven, en die dus uiteindelijk na enkele mislukte reddingspogingen het loodje legden. Een vraag die ik me echter als mariene wetenschapper onvermijdelijk moet stellen, is waarom deze organismen opduiken op plaatsen ver verwijderd van hun oorspronkelijke leefgebied en levensomstandigheden en of dit normaal is? Verhoogt de frequentie van dergelijke dwaalgasten? Staat dit ons nog meer te wachten na Wally die in 2021 opdook in het Verenigd koninkrijk en nu Freya in Noorwegen? Immers, als dit een in frequentie toenemend fenomeen wordt moet daarop geanticipeerd worden op een wetenschappelijk onderbouwde en efficiënte manier, maar moet er vooral in de eerste plaats gekeken worden naar de oorzaken van dergelijke onfortuinlijke migraties.
Zijn die migraties een teken aan de wand, of zelfs meer de kanaries in de koolmijn? Is dit niet wat de hoogste prioriteit moet krijgen in het huidige beleid: de toekomst van onze planeet vrijwaren van door mensen veroorzaakte onleefbare situaties voor sleutelsoorten waaronder in de eerste plaats de mens zelf, maar ook zeezoogdieren zoals de beluga, de orka en de walrus?
De polaire regio ondergaat sterke en snelle klimaatveranderingen, waardoor ijsplaten en gletsjers versneld afsmelten en het aan ijs geassocieerde leefgebied van heel wat polaire soorten drastisch afneemt. Dit heeft onomstotelijk gevolgen voor mens en dier. Wijzigende migraties en gedrag van dieren kunnen inzichten geven in veranderende levensomstandigheden en als snelle indicatoren fungeren. Walrussen trekken meestal rond in de loop van het jaar op zoek naar geschikte voederplaatsen, waarbij zij zich vaak concentreren op zee-ijs dicht bij de kust waar hun voedsel beschikbaar is. Door het gebrek aan voldoende zee-ijs, verzamelen walrussen zich recent meer en meer op ijsvrije kusten waardoor ze langere afstanden moeten afleggen om hun voedsel te vinden. Deze gedwongen verschuiving in leefgebied kan belangrijke gevolgen hebben en hun populaties op korte termijn aantasten. Ook de recente opkomst van nieuwe zeeroutes, doet de commerciële scheepvaart in het Noordpoolgebied snel toenemen, waardoor nog meer verstoring dreigt voor deze polaire mariene populaties. Deze activiteiten gaan ook gepaard met een verhoogd risico op scheepsongevallen waarbij olie of andere verontreinigende stoffen in de arctische zeeën vrijkomen, alsook met geluidsoverlast. Walrussen produceren heel wat geluiden, zoals knorren, klikken en onderwatergezang, die worden gebruikt voor sociale interacties, waaronder paren en contact tussen moeder en kalf. Deze geluiden overlappen met de frequenties van het lawaai van de scheepvaart, maar ook van olieboringen en andere menselijke activiteiten op zee.
Net zoals de tandwalvissen beluga's en orka's, beide toppredatoren, hebben walrussen een belangrijke rol in het arctische ecosysteem. Als walrussen over de zeebodem wroeten op zoek naar kokkels en mosselen, hun belangrijkste voedselbron, verwijderen ze grote hoeveelheden prooi van de zeebodem, beïnvloeden ze de groottestructuur van de mosselpopulaties, en creëren nieuwe microhabitats voor andere organismen. De Atlantische populatie van walrussen wordt geschat op ongeveer 20 000 exemplaren waardoor ze als 'bijna bedreigde' soort is opgenomen in de IUCN rode lijst (de Internationale Unie voor het behoud van de natuur).
Het fenomeen Freya heeft terecht veel media-aandacht gekregen. De nuance die ik wil maken is dat niet zozeer het afmaken van een individueel dier ons zorgen moet baren, maar wel de veranderingen die natuurlijke ecosystemen aan een versneld tempo ondergaan en hoe al of niet charismatische sleutelsoorten ons nogmaals met de neus op de feiten drukken: kritische habitats zoals arctisch zomerpakijs zijn gedoemd om te verdwijnen op heel korte termijn en er is nú actie nodig om klimaatsveranderingen aan te pakken door het bannen van fossiele brandstoffen, liever vandaag dan morgen.
(Dit artikel verscheen eerder in de krant De Standaard, 17 augustus 2022. Overgenomen met toestemming van de auteur.)
Meer van Ann Vanreusel