8 februari 2024
Vertrouwen in verkiezingen
Ivan De Vadder studeerde Germaanse talen en filosofie. In 1991 trad hij in dienst van de nieuwsdienst van de toenmalige BRT en nam vanaf 1994 de Wetstraatjournalistiek voor zijn rekening. Bijna dertig jaar volgt hij de nationale politiek op de voet en is dus bij uitstek geplaatst om een kritische blik te werpen op het reilen en zeilen in de Wetstraat. Sinds 2016 presenteert hij op Canvas “De Afspraak op Vrijdag” waarin hij op kordate wijze en met een vlijmscherp mes genadeloos de politieke actualiteit en de politici fileert.
Ik had het genoegen zijn in 2022 verschenen boek Wanhoop in de Wetstraat te recenseren. Daarin beschreef hij de verwoede pogingen van de politici om de politiek dichter bij de burger te brengen en hoe zij er niet in slaagden sinds de “Zwarte Zondag” van november 1991 het vertrouwen van de burger te herwinnen. De fameuze kloof met de burger. Tot wanhoop van de auteur.
De auteur wenst thans een positieve noot te laten horen. Hij roept de kiezer op om in vertrouwen te gaan stemmen bij de komende verkiezingen.
De kiezer zou niet meer gemotiveerd zijn om zijn stem uit te brengen bij gebrek aan vertrouwen in de politiek. Het parlement verliest invloed en macht aan de regering. Ook politici keren het parlement de rug toe. Zij verkiezen een uitvoerend mandaat of een functie als kabinetslid boven een zitje in het parlement om zo meer invloed te hebben. Sommigen verlaten ook de nationale politiek en plooien zich terug op hun regionale basis. Het parlement blijft zieltogend achter.
Nochtans werd de parlementaire democratie de burgers niet zomaar in de schoot geworpen. De fundamenten ervan werden gelegd in de Middeleeuwen en verder stapsgewijze opgebouwd via de revoluties van 1789, 1830 en 1848.
De Belgische revolutie van 1830 maakte wel komaf met het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden maar creëerde niet onmiddellijk een echte volksdemocratie. De revolutionairen hadden geen vertrouwen in de lagere bevolkingsklassen. De politieke macht bleef in handen van een conservatieve elite van liberalen en katholieken. Het Nationaal Congres zorgde wel voor een zeer vooruitstrevende grondwet met de kerngedachte “La liberté en tout, pour tous”, maar dat gold toch niet voor iedereen. Door een beperking van het kiesrecht was de democratie niet toegankelijk voor het gewone volk. Voor de samenstelling van het Nationaal Congres kon slechts 0,075 % van de bevolking een stem uitbrengen. Via diverse grondwetswijzigingen zal het kiesrecht geleidelijk uitgebreid worden tot alle volwassen mannen en vrouwen en bij de komende Europese verkiezingen zelfs tot de 16-jarigen. Zo is momenteel iets meer dan 70% van de bevolking kiesgerechtigd.
Deze uitbreiding ging niet zonder slag of stoot. De strijd voor het algemeen enkelvoudig kiesrecht eiste slachtoffers. Nu echter de democratie zó toegankelijk is, haken meer en meer kiezers af. Niettegenstaande de opkomstplicht dagen zij niet op of stemmen blanco of ongeldig. Dit heeft verschillende oorzaken.
Bij veel burgers heerst een gebrek aan vertrouwen in de politici. Ze zijn er niet van overtuigd dat de politici het algemeen welzijn op het oog hebben. Eigenbelang is het grootste verwijt. Deze burgers zullen niet opdagen of een stem uitbrengen buiten het traditionele kader door voor extremistische partijen te kiezen. Velen hebben ook geen interesse in de politiek. Ze gaan ervan uit dat hun stem geen enkele impact heeft. De particratie, die grotendeels bepaalt welke kandidaat er effectief verkozen wordt, doet daar uiteraard ook geen goed aan.
Als overtuigd democraat baart dit de auteur zorgen. Hij beperkt er zich niet toe de ziekte te beschrijven, hij zoekt ook remedies. Hij wenst er de kiezer van te overtuigen dat zijn stem er wél toe doet, dat iedere afzonderlijke stem belangrijk is.
Hij hoopt dat zijn boek de burger ertoe zal aanzetten effectief deel te nemen aan de democratische rechtsstaat. IJdele hoop naar ik vrees. De auteur stipt zelf aan dat vooral laagopgeleiden en jongeren van de stembus wegblijven. Deze kiezers lezen weinig en zeker geen boeken met politieke inslag. Het boek zal praktisch uitsluitend gelezen worden door burgers die steeds hun stem laten horen en niet meer overtuigd hoeven te worden.
Deze bedenking doet geen afbreuk aan de verdienste van de auteur die ons andermaal een helder en boeiend overzicht brengt van onze politieke geschiedenis, zoals steeds wetenschappelijk stevig onderbouwd. Het kan geen kwaad stil te staan bij de evolutie die ons land gekend heeft van een zeer beperkte democratische samenleving tot een staat waarin het grootste deel van de bevolking de kans krijgt tot politieke participatie. Het is inderdaad spijtig dat een deel van de bevolking deze kans niet grijpt.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Ignace Claessens
