13 december 2024
Mechelen 1940-1945. Biografie van een stad in oorlog
Historicus Geert Clerbout is niet aan zijn proefstuk toe. Hij schreef eerder het boek ‘Oorlog aan de Dijle’ over Mechelen tijdens de Eerste Wereldoorlog. In ‘Mechelen 1940-1945’ betrekt hij zijn collega-historica An Rydant om het verhaal te brengen van Mechelen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een werkstuk van maar liefst 752 pagina’s, boordevol feitenmateriaal, maar gelardeerd met pakkende en betekenisvolle getuigenissen en beeldmateriaal.
Het boek vertelt het verhaal van een zeer bewogen periode in de geschiedenis van Mechelen. Het is een ambitieus boek, want het wil paden verkennen die eerder relatief onaangeroerd bleven. De collaboratie in Vlaanderen, Brussel én Wallonië werd al ruim beschreven in tal van publicaties en niet altijd door de best geplaatste auteurs en daarom niet altijd met de juiste of meest genuanceerde conclusies. Dat gebeurde in ons land op zo’n offensieve schaal dat er weleens wordt beweerd dat de collaboratie de herinnering van WOII heeft gewonnen van het verzet.
Dit boek heeft de verdienste dat het voortborduurt op een trendbreuk die al eerder was ingezet, ook in Vlaanderen: meer aandacht voor het verzet. Niet toevallig besteden Clerbout en Rydant meer dan 130 pagina’s aan het Mechelse verzet, waarmee dit hoofdstuk meteen het grootste hoofdstuk is van het boek. Het is pionierswerk in de Mechelse geschiedschrijving en komt niets te vroeg.
Opvallend: de auteurs verkiezen de identiteiten van de Mechelaars die in hun boek aan bod komen, niet te anonimiseren. Dat kan voor sommige families en nabestaanden soms pijnlijk zijn, soms verhelderend ook. Ze roepen uitdrukkelijk op om de daden die sommigen stelden tijdens de oorlog, niet te laten afstralen op hun nakomelingen, verenigingen of bedrijven die ze tijdens de oorlog vertegenwoordigden. De geschiedenis diep in de ogen kijken kan ook louterend werken. Het is een oefening die in België niet of nauwelijks werd gemaakt na WOII, met een nog steeds onverwerkt verleden en erg gepolariseerde debatten over verzet, collaboratie, repressie en amnestie tot gevolg.
Maar het boek is veel omvattender dan enkel een relaas van verzet en collaboratie. Het gaat ook over het lijden van de Mechelaars, over de verschrikkingen en trauma’s door de bombardementen en de razzia’s, over solidariteit tussen mensen, over allesverterende honger… Oorlog brengt het slechtste naar boven in mensen. Er waren dus inderdaad heel wat collaborateurs, er waren inderdaad heel wat Mechelaars die in Kazerne Dossin werkten en perfect wisten wat daar gebeurde.
Zo was er natuurlijk iemand als Camiel Baeck, de pro-Duitse oorlogsburgemeester die in eigen VNV trots “de kleine Hitler” werd genoemd. Maar er waren dus ook mensen die zich organiseerden in het verzet en die solidariteitsacties op touw zetten.
Er waren vooral ook veel tinten grijs: niet alle collaborateurs waren bereid om medeburgers te verklikken, niet alle verzetsmensen waren erop uit om hun collaborerende stadsgenoten tot het uiterste te straffen. Om het te schetsen met een niet verzonnen beeld: soms schuilden verzetsmensen en collaborateurs samen voor de bombardementen. Dat gebeurde bijvoorbeeld in de tuin van ex-burgemeester Antoon Spinoy, die zelf in het verzet actief was.
Dit boek is zonder enige twijfel het meest lijvige en gedocumenteerde werk over Mechelen en de Mechelaars tijdens WOII dat ooit geschreven is. Het siert de auteurs dat ze niet ten prooi vallen aan romantisering of diabolisering in deze of gene richting, maar dat ze het feiten- en bronnenmateriaal laten spreken. Het is aan de lezer en vooral aan de geschiedenis zelf om te oordelen over deze traumatische episode in het bestaan van de Dijlestad.
Björn Siffer
Meer van Björn Siffer
Björn Siffer
