3 september 2023
Tussen verleden en toekomst
Deze essays zijn herziene of uitgebreide versies van teksten die gepubliceerd werden tussen 1954 en 1963, soms met een andere titel. In het voorwoord bij deze uitgave licht Arendt de samenhang tussen de verschillende essays toe.
Voor het eerst in 1961 verscheen bij Viking Tussen verleden en toekomst als Between Past and Future met zes essays. In 1968 verscheen de editie met de zes essays, aangevuld met de twee essays Waarheid en politiek en De verovering van de ruimte en de status van de mens. Jerome Kohn schreef het voorwoord in de jubileumuitgave van 2006 – de honderdste geboortedag van Hannah Arendt.
De term essay is letterlijk op te nemen: een oefening of experiment in het politieke denken zonder verwijzing naar de traditionele categorieën van de politieke filosofie. Arendt bekommert zich over klassieke begrippen als autoriteit, vrijheid en waarheid. In de politieke taal zijn dat woorden zonder inhoud geworden. Zij wenst de oorspronkelijke geest ervan weer aan het licht te brengen. Hierbij is het onderscheid tussen traditie, verleden en toekomst van cruciaal belang. Ze kijkt naar het verleden, overloopt de ontwikkeling naar de toekomst en wil hieruit het heden verhelderen. Traditie beschouwt ze als een last, terwijl het verleden als kracht van primordiaal belang is voor haar. Arendt is de filosofe op het snijpunt van verleden en toekomst en zij slaagt er in ons met haar te laten meedenken.
Bij Arendt is het slot van elk essay de aanleiding tot dieper nadenken als een stille dialoog die verder loopt. De boeken van Arendt over totalitarisme en revolutie zijn klassiekers in de theoretische politiek. Typerend voor haar is de verbinding van denken en oordelen en met deze essays onderschrijft ze dit ten volle.
Progressieven vinden bij Arendt diepsnijdende kritiek op de autoritaire politiek van totalitaire staten als nazi-Duitsland en Rusland. Conservatieven vinden zich dan weer terug in haar – soms – erg conservatieve ideeën. Samengevat was Hannah Arendt een tegendraads, origineel denker. Haar filosofische kennis is fenomenaal. De doordachte argumentatie en inzichten die ze brengt zijn ook in deze tijden nog steeds actueel en nuttig. Zij legt de verbanden bloot tussen de algemene politiek en de sociale crisis. Helaas is er in dit mediatijdperk van oneliners geen plaats meer voor een meer genuanceerde visie als die van Arendt.
De acht essays die in Tussen verleden en toekomst werden opgenomen, zijn niet alle acht even waardevol. Ze geven echter elk voor zich een duidelijk inzicht hoe Hannah Arendt tot haar conclusies kwam. Wie haar in deze artikels wil volgen, krijgt een verbazend rijke en diepe argumentatie over kunst, cultuur, wetenschap, politiek en onderwijs. Het is verbazend dat deze essays, die meer dan 50 jaar geleden werden geschreven, nu nog de vinger op de voortkankerende wonden in deze domeinen kunnen leggen.
Het is belangrijk, zo niet nuttig, de filosofie van Hanna Arendt te blijven opvolgen. Tussen verleden en toekomst zijn 346 dicht bedrukte pagina’s. Ze worden gevolgd door noten, annotaties en een index. Op het eerste zicht een ouderwetse uitgave, maar met een o zo actuele inhoud.
Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
Dit boek werd eveneens gerecenseerd door Nick De Clippel.
Meer van Paul Van Aelst
