4 april 2025
Een eerlijke nieuwe wereld
Tien jaar geleden schreef Pinxten in ‘Schoon protest’ dat er verzet moet komen tegen de top-down macht met vooral de financiële elite aan de top, die doet wat ze wil. Belangrijke sectoren worden verwaarloosd: opvoeding, cultuur, gezondheidszorg, ouderenzorg. In dit boek herhaalt hij die zorgwekkende gedachten, maar legt nu de nadruk op het neoliberale economisme, dat wereldwijd alle macht overneemt.
Misschien diende Brave new world van Aldous Huxley als een aanzet voor Pinxten om onder die titel dit boek te schrijven. De overeenkomsten met de huidige maatschappij zijn immers opvallend: in de dystopische SF-roman wordt de vrijheid van de mens beknot door de machtigen der aarde. De maatschappij is gebaseerd op consumentisme, op onmiddellijke behoeftebevrediging en massaproductie.
In zijn werk gebruikt Pinxten dikwijls het begrip "economisme, als ideologie van haast onbegrensde competitie en vermarkting". We worden gestuurd in onze mening onder het mom van "wetenschappelijk, objectief denken van de positivistische denker (en dat stond gelijk aan vooruitgang) ...". Van de gangbare meningen afwijken, staat dan gelijk met het verlies van geloofwaardigheid, inbegrepen het verlies van het respect van collega-wetenschappers. Het neoliberalisme heeft hieraan schuld, daar waar het vroeger de samenhang tussen Kerk en Staat was die de mensen in het gareel hield.
Een erg grondige manier om de mensen te indoctrineren is onderwijs op basis van teksten, vooral dan die teksten die gedicteerd zouden zijn door een hogere macht. Pinxten refereert dikwijls aan de nefaste invloed van de drie godsdiensten van het Boek. De wetenschap doet ook een duit in het zakje, want zowel in het verleden als nu, zijn er autoritaire stemmen die door de 'gewone sterveling' niet mogen tegengesproken worden. Pinxten doorspekt zijn betoog met namen en jaartallen om zijn redenering kracht bij te zetten, maar geeft ook voorbeelden uit zijn eigen leven, bijvoorbeeld van zijn kindertijd in Antwerpen, of van zijn verblijf bij de Navajo indianen in Noord-Amerika.
De reden waarom wij ons moeten realiseren dat we onze kijk op de wereld moeten veranderen, illustreert hij met de mayonaise-metafoor op de eerste bladzijde: " ... de mensheid is fundamenteel en diepgaand één... Het denken in verschillen moet dan ook verlaten worden voor een denken en handelen in diversiteit... We zijn interdependent...".
In zijn inleiding noemt Pinxten zijn werk "een positief boek", maar helaas, zoals hij de huidige toestand van de wereld beschrijft, is er nog niet veel reden tot vreugde. Meer dan eens legt hij de nadruk op het feit dat de klimaatopwarming, de ecologische vernieling, de groeiende ongelijkheid en de economische onzekerheid, redenen zijn om te beseffen dat "de zesde extinctie haast onvermijdelijk" is.
In de laatste hoofdstukken stelt hij voor wat er moet veranderen en dat begint al zeker "bij een ingrijpende omkeer in het beeld dat wij, in de eerste plaats westerlingen, hebben over de mens". De mens is niet de maat van alle dingen, want dat idee "gekoppeld aan de kapitalistische motor van economisme door zogenaamd vrije individuen" legt de nadruk op vrijheid van (o.a.) bezit en leidt ons weg van de feitelijke interdependentie. We moeten afstappen van het suprematie - en exclusie - denken, wat ooit door de antidemocraat Plato en door de Kerk gepropageerd werd.
Het laatste hoofdstuk schreef hij toen Trump verkozen was. Als enige goede nieuws ziet hij de bewustwording van meer en meer mensen van de feitelijke uitgangspunten van dit werk: het verschil-denken bedreigt het voortbestaan van de mensheid, het kapitalistisch economisme heeft desastreuze gevolgen en het individualisme kan een excuus zijn voor het roekeloos plunderen van de aarde en de 'anderen'.
Rik Pinxten is Vlaanderens bekendste antropoloog. Hij gelooft in mensen, niet in structuren. Rik Pinxten is emeritus-hoogleraar culturele antropologie en vergelijkende religiestudie aan de UGent. Hij is filosoof van vorming en antropoloog van 'roeping'. Hij deed etnografisch veldwerk bij de Navajo-Apache Indianen in het Zuidwesten van de VSA en publiceerde hierover uitgebreid in boeken en artikels. In tweede instantie groeide zijn belangstelling voor het statuut van antropologische kennis, gebaseerd op de zeer kwalitatieve methode van veldwerkonderzoek. Dat resulteerde in uitgebreid werk rond kennisleer en methodologie van de antropologie en de religiestudie in een vergelijkend perspectief. Ten slotte publiceert hij vaak over de gemengde maatschappij en de rol van de humanistische westerse traditie in deze context. We moeten ons richten op de oorzaken en minder op de symptomen, want de Verlichtingswaarden - gelijkheid, vrijheid, solidariteit - staan erg onder druk.
Gerda Sterk
Meer van Gerda Sterk
Gerda Sterk
