14 april 2025
Twee papa’s. De ongewone weg naar een gewoon gezin.
Twee papa’s leest als een sprookje en dat is het ook, voor deze twee mannen dan toch. Wie, zoals ik, aan dit boek begint in de hoop een vervolg te lezen op ‘Onder de gordel’ van Guy T’Sjoen is eraan voor de moeite. Dit is geen naslagwerk over draagvrouwschap. Dit is het avontuur van Guy en Milan, op zoek naar een draagvrouw om zo hun kinderwens te vervullen.
Toch geeft het verhaal, tussen de al eens té emotionele passages door, een erg goed inzicht in het gerechtelijke, medische en psychosociale kluwen dat draagmoederschap is. Wellicht de moeilijkste weg naar een gewoon gezin. Zo informeert het boek dan toch iedereen die, zoals ik, gefascineerd is door het dragen van een kind voor een ander en de juridische onzekerheid die ermee gepaard gaat.
Als ouderschap medisch begeleid wordt
Er bestaat niet zoiets als een absoluut recht op een kind. Er bestaat wel zoiets als een grote kinderwens, ook als die onvervuld blijft door verminderde vruchtbaarheid, onvruchtbaarheid of medische of biologische obstakels. Een koppel met een onvervulde kinderwens bleef in de eerste helft van de vorige eeuw meestal kinderloos. De enige hoop op een (genetisch) eigen kind werd gelegd in het branden van kaarsjes voor de ene of andere obscure heilige.
Er bestaat niet zoiets als een absoluut recht op een kind. Er bestaat wel zoiets als een grote kinderwens, ook als die onvervuld blijft door verminderde vruchtbaarheid, onvruchtbaarheid of medische of biologische obstakels. Een koppel met een onvervulde kinderwens bleef in de eerste helft van de vorige eeuw meestal kinderloos. De enige hoop op een (genetisch) eigen kind werd gelegd in het branden van kaarsjes voor de ene of andere obscure heilige.
Intussen is er de medische en wetenschappelijke vooruitgang en de medisch begeleide voortplanting zoals KI (kunstmatige inseminatie), in vitro (de proefbuisbaby) en, zij het uitzonderlijk, zwangerschap voor anderen (draagmoederschap of beter draagvrouwschap) al dan niet met de hulp van een donor (spermadonatie, eiceldonatie, embryodonatie).
Ouderschap is al lang niet meer uitsluitend voor heteroparen, al blijft het voor wensouders van hetzelfde geslacht, en in het bijzonder voor twee wensvaders, een moeilijke weg. Intussen gaan er stemmen op die de medisch begeleide voortplanting een lucratieve industrie noemen, die het recht op een kind terug willen geven aan de natuurlijke conceptie en het heteropaar. Voor wie daar ook zo over denkt, of alvast onder invloed van de conservatieve druk aan het twijfelen gaat, is het lezen van dit boek een must. Het vertelt ons dat een kinderwens niet uitsluitend het voorrecht is van een vrouw en een man. In ‘Twee papa’s’ is ouderschap geen evidentie, het is een ongewone (lees moeilijke) weg naar gewoon ouderschap, naar een ‘gewoon’ gezin met een zeer gewenst kind.
De kinderwens van Guy en Milan
Het verhaal van deze twee papa’s begint in de zomer van 2021. Het ideale vakantieland, Ibiza. Een spierwit zandstrand, Es Cavallet. In de achtergrond een paradijslijk vakantiehuis en op het strand het bruidspaar (bruin pak en witte sneakers), hun familie en vrienden allen in het wit. Iedereen kijkt naar de ondergaande zon en doet, in opdracht van de gehuwden, een soort belofte. “Wat willen ze doen zodra de wereld weer als vanouds begint te draaien? (We hebben net Covid gehad en de lockdown.) Er valt een haast gewijde stilte terwijl Guy, Milan en hun gasten diep in hun eigen gedachten verzinken? Heel even maar, want dan barst het avondfeest – zoals dat hoort – in alle hevigheid los.”
Het verhaal van deze twee papa’s begint in de zomer van 2021. Het ideale vakantieland, Ibiza. Een spierwit zandstrand, Es Cavallet. In de achtergrond een paradijslijk vakantiehuis en op het strand het bruidspaar (bruin pak en witte sneakers), hun familie en vrienden allen in het wit. Iedereen kijkt naar de ondergaande zon en doet, in opdracht van de gehuwden, een soort belofte. “Wat willen ze doen zodra de wereld weer als vanouds begint te draaien? (We hebben net Covid gehad en de lockdown.) Er valt een haast gewijde stilte terwijl Guy, Milan en hun gasten diep in hun eigen gedachten verzinken? Heel even maar, want dan barst het avondfeest – zoals dat hoort – in alle hevigheid los.”
Toegegeven, ik worstelde me door het eerste hoofdstuk. Voor mij te zeemzoet en niet wat ik van dit boek had verwacht. Ik las ‘Onder de gordel’ van Guy T’Sjoen, voor mij een zeer leerrijk en waardevol naslagwerk. Dit is blijkbaar een ander soort boek of toch niet, want vanaf hoofdstuk twee begint het échte verhaal, de moeilijke tocht van twee mannen om een genetisch eigen kind te krijgen. Om een gewoon gezin te hebben, iets wat voor velen evident is, is het voor hen niet. Mannen hebben nu eenmaal geen eicellen en geen baarmoeder. Om hun kinderwens in te vullen moeten ze op zoek gaan naar een eicel én een draagvrouw, al dan niet de twee samen in één persoon (laagtechnologisch versus hoogtechnologisch draagvrouwschap). Een bijna onmogelijke opdracht in ons land bij gebrek aan een wettelijk kader*. Deze mannen hebben geluk, zij kunnen naar het buitenland omdat alles in hun voordeel spreekt. Soms zijn een goedbetaalde, prominente job, een bekende kop, een warme familie en een sympathiek karakter een voordeel. Wat voor Guy en Milan wel mogelijk wordt, is het voor velen niet. Waarom? Daar lees je alles over in dit boek, fictie en non-fictie vloeien naadloos samen in een verhaal dat leest als een trein en dan neem ik er de ‘emo’ graag bij.
Pleegouderschap, adoptie of toch liever draagvrouwschap?
“Sommige mensen lijken dat maar moeilijk te kunnen begrijpen. Als hetererokoppels niet vanzelf zwanger kunnen worden, vindt iedereen het nochtans vanzelfsprekend dat ze alle mogelijkheden uitputten om een genetisch verwant kind te krijgen. Gaat het om homomannen, dan moeten die maar kiezen voor pleegzorg of adoptie. Terwijl wij natuurlijk ook liefst een kindje willen dat aan ons verwant is.” Natuurlijk zijn pleegouderschap of adoptie een optie en deze opties worden door Guy en Milan overwogen. Voor hen is het snel duidelijk dat pleegouderschap de wens naar juridisch ouderschap niet kan vervangen, zeker niet voor wie het moeilijk heeft om een emotionele band, opgebouwd met het pleegkind, op een bepaald moment te moeten loslaten. Adoptie is anders, het wordt ‘jouw’ kind. Voor binnenlandse adoptie is er echter een jarenlange wachtlijst, is dat nog een optie als één van de wensvaders al 50 is? Buitenlandse adoptie wordt dan weer hoe langer hoe meer in vraag gesteld. Heel wat landen weigeren bovendien kinderen ter adoptie af te staan aan ouders van hetzelfde geslacht. Voor homoparen die een kind willen met een genetische band is draagvrouwschap de enige optie. Dat is voor deze twee mannen de enige weloverwogen optie. Guy en Milan gaan op zoek naar een draagvrouw om hun kinderwens in vervulling te laten gaan. Als artsen weten ze erg goed waaraan ze beginnen.
“Sommige mensen lijken dat maar moeilijk te kunnen begrijpen. Als hetererokoppels niet vanzelf zwanger kunnen worden, vindt iedereen het nochtans vanzelfsprekend dat ze alle mogelijkheden uitputten om een genetisch verwant kind te krijgen. Gaat het om homomannen, dan moeten die maar kiezen voor pleegzorg of adoptie. Terwijl wij natuurlijk ook liefst een kindje willen dat aan ons verwant is.” Natuurlijk zijn pleegouderschap of adoptie een optie en deze opties worden door Guy en Milan overwogen. Voor hen is het snel duidelijk dat pleegouderschap de wens naar juridisch ouderschap niet kan vervangen, zeker niet voor wie het moeilijk heeft om een emotionele band, opgebouwd met het pleegkind, op een bepaald moment te moeten loslaten. Adoptie is anders, het wordt ‘jouw’ kind. Voor binnenlandse adoptie is er echter een jarenlange wachtlijst, is dat nog een optie als één van de wensvaders al 50 is? Buitenlandse adoptie wordt dan weer hoe langer hoe meer in vraag gesteld. Heel wat landen weigeren bovendien kinderen ter adoptie af te staan aan ouders van hetzelfde geslacht. Voor homoparen die een kind willen met een genetische band is draagvrouwschap de enige optie. Dat is voor deze twee mannen de enige weloverwogen optie. Guy en Milan gaan op zoek naar een draagvrouw om hun kinderwens in vervulling te laten gaan. Als artsen weten ze erg goed waaraan ze beginnen.
De ‘buitenlandse’ zoektocht naar een draagvrouw
Laagtechnologisch draagvrouwschap is voor deze twee mannen geen optie. “Dat zagen wij helemaal niet zitten, zegt Guy. Als de eicel van de draagmoeder afkomstig is, wordt de situatie meteen veel complexer. Aangezien zij dan een genetische band met het kind heeft, is de kans groter dat ze zich aan het kind hecht. Wij vinden het heel belangrijk dat we contact kunnen houden met onze draagmoeder, maar het is niet de bedoeling dat ze echt een actieve rol speelt in het leven van ons kind.” Deze bewering klopt, vooral omdat er nog steeds geen wettelijk kader is dat de afstamming vanaf de geboorte regelt. Volgens het huidige afstammingsrecht is de vrouw die bevalt, ongeacht of het haar genetisch eigen kind is of niet, de juridische ‘moeder’ van het kind, haar wettige partner is automatisch de juridische vader. De casus van baby D* maakte meer dan ooit duidelijk hoe wankel zo een zwangerschap voor een ander kan zijn. Deze toekomstige vaders opteerden voor hoogtechnologisch draagvrouwschap, met eiceldonatie en een ‘vreemde’ draagmoeder want een vriendin of familielid zien zij niet zitten omdat de draagvrouw dan te aanwezig zou zijn in het leven van hun kind. Voor deze twee mannen is er nog één optie: buitenlands draagmoederschap.
Laagtechnologisch draagvrouwschap is voor deze twee mannen geen optie. “Dat zagen wij helemaal niet zitten, zegt Guy. Als de eicel van de draagmoeder afkomstig is, wordt de situatie meteen veel complexer. Aangezien zij dan een genetische band met het kind heeft, is de kans groter dat ze zich aan het kind hecht. Wij vinden het heel belangrijk dat we contact kunnen houden met onze draagmoeder, maar het is niet de bedoeling dat ze echt een actieve rol speelt in het leven van ons kind.” Deze bewering klopt, vooral omdat er nog steeds geen wettelijk kader is dat de afstamming vanaf de geboorte regelt. Volgens het huidige afstammingsrecht is de vrouw die bevalt, ongeacht of het haar genetisch eigen kind is of niet, de juridische ‘moeder’ van het kind, haar wettige partner is automatisch de juridische vader. De casus van baby D* maakte meer dan ooit duidelijk hoe wankel zo een zwangerschap voor een ander kan zijn. Deze toekomstige vaders opteerden voor hoogtechnologisch draagvrouwschap, met eiceldonatie en een ‘vreemde’ draagmoeder want een vriendin of familielid zien zij niet zitten omdat de draagvrouw dan te aanwezig zou zijn in het leven van hun kind. Voor deze twee mannen is er nog één optie: buitenlands draagmoederschap.
Guy T’Sjoen is duidelijk “Zelf heb ik totaal geen probleem met commercieel draagmoederschap. Wel heb ik een hekel aan de term. Ik noem het liever gecompenseerd of betaald draagmoederschap. Hoe dan ook vind ik het alleen maar logisch dat een draagmoeder een billijke compensatie krijgt.’ Hierbij sluit hij zich aan bij het pleidooi van een aantal experten familierecht die over ‘verlonend zwangerschap voor een ander’ spreken, bovenop de kost verbonden aan de zwangerschap kan de vrouw een compensatie krijgen. Belangrijk is dat de eerste beweegredenen van altruïstische aard zijn en de motivatie om een kind te dragen voor wensouders primeert. Verlonend zwangerschap voor anderen is dan ook geen puur commercieel draagmoederschap waarbij vrouwen gebruikt worden of kinderen verhandeld worden. Niet elk buitenlands draagvrouwschap is daarom verwerpelijk. Guy en Milan trekken naar de omstreden conferentie ‘Men Having Babys’ in Brussel en maken daar kennis met ‘Same Love Surrogacy’, het agentschap uit Los Angeles dat hun zoektocht en traject zal begeleiden.
*De draagmoeder, na zelfinseminatie zwanger van wensvader Bart, vertelde aan de wensouders dat ze een miskraam had, een grove leugen. Ze gaf (verkocht?) het kind aan een Nederlands koppel. Na een jarenlange gerechtszaak die uitwees dat de Belgische wensvader wel degelijk de genetische vader was, besliste de rechter alsnog om het kind aan de Nederlanders toe te wijzen, in het belang van het kind dat daar al enkele jaren opgroeide. De wensouders, ondanks het feit dat de wensvader de genetische vader is, bleven kinderloos achter.
Een blonde verpleegkundige als eiceldonor en Ashley Arellano als draagmoeder
Het boek geeft inkijk in ‘Het plan’ (deel 1), ‘De reis’ (deel 2) en ‘De thuiskomst’ (Deel drie). Het persoonlijke verhaal wordt in detail beschreven en schuwt de emotie niet. Het gaat echter ook dieper in op de struikelblokken van het draagvrouwschap. Zolang België geen wettelijk kader heeft blijft de discriminatie voor de mee-vader een realiteit. Hij zal moeten adopteren en dat zorgt voor de wensouders, voor de draagvrouw en voor het kind voor onzekerheid, zelfs gedurende maanden of jaren. Wat als de wensouders het kind na de geboorte niet wensen (omwille van een beperking)? Wat als er iets misgaat met de juridische vader (de genetische vader, de spermadonor)? Deze en nog veel meer vragen schreeuwen om een wettelijk kader.
Het boek geeft inkijk in ‘Het plan’ (deel 1), ‘De reis’ (deel 2) en ‘De thuiskomst’ (Deel drie). Het persoonlijke verhaal wordt in detail beschreven en schuwt de emotie niet. Het gaat echter ook dieper in op de struikelblokken van het draagvrouwschap. Zolang België geen wettelijk kader heeft blijft de discriminatie voor de mee-vader een realiteit. Hij zal moeten adopteren en dat zorgt voor de wensouders, voor de draagvrouw en voor het kind voor onzekerheid, zelfs gedurende maanden of jaren. Wat als de wensouders het kind na de geboorte niet wensen (omwille van een beperking)? Wat als er iets misgaat met de juridische vader (de genetische vader, de spermadonor)? Deze en nog veel meer vragen schreeuwen om een wettelijk kader.
Hoe boek is daarom een aanrader voor de politici die komaf willen maken met het ontbrekende juridische kader voor Zwangerschap voor een Ander. Laat ons ineens maar hopen dat die politici ook in zullen zien dat ook buitenlands ZVA en laagtechnologisch ZVA, dat ethisch verantwoord verloopt en geen misbruik maakt van vrouwen of kinderen als koopwaar ziet, mee opgenomen moeten worden in de wet. Verbieden is immers geen optie als bestraffen enkel mogelijk is door vooral het kind te treffen.
De getuigenissen… voor wat ze waard zijn
Bemiddelaar Brad Spencer van het agentschap Same Love Surrogacy duidt dat het hun bemiddelende (betaalde) rol meer is dan een zakelijke trensactie. Draagmoeder Ashley getuigt dat dit ‘verlonend’ draagmoederschap een van de grootste verwezenlijkingen is van haar bestaan.
Bemiddelaar Brad Spencer van het agentschap Same Love Surrogacy duidt dat het hun bemiddelende (betaalde) rol meer is dan een zakelijke trensactie. Draagmoeder Ashley getuigt dat dit ‘verlonend’ draagmoederschap een van de grootste verwezenlijkingen is van haar bestaan.
Ik laat de beoordeling van deze getuigenissen over aan de lezer. Persoonlijk bewijzen ze voor mij dat we niet zomaar elk buitenlands draagmoederschap of tout court elk draagmoederschap mogen wegzetten als platte commerce. Dat we niet elke derde bemiddelaar mogen wegzetten als kinderhandelaar. Het debat zwanger voor een ander verdient nuance, net zoals de kinderwens van eenieder ernstig genomen dient te worden.
En dan nog dit…
Het boek maakt in ieder geval duidelijk dat een wettelijk kader nodig is.
Laat ons hopen dat de wetgever kiest voor een evenwichtige wet. Enerzijds kan het niet de bedoeling zijn de rode loper uit te gooien voor elke impulsieve kinderwens. Anderzijds is het niet wenselijk een wet op te stellen die zich verdrinkt in details en ZVA in de praktijk onmogelijk maakt.
Het boek maakt in ieder geval duidelijk dat een wettelijk kader nodig is.
Laat ons hopen dat de wetgever kiest voor een evenwichtige wet. Enerzijds kan het niet de bedoeling zijn de rode loper uit te gooien voor elke impulsieve kinderwens. Anderzijds is het niet wenselijk een wet op te stellen die zich verdrinkt in details en ZVA in de praktijk onmogelijk maakt.
Een goede wet is een wet die ruim genoeg is zodat er een balans ontstaat tussen het niet bevorderen of ontmoedigen van intentioneel draagvrouwschap² en het zo regelt dat de mensen die er toch gebruik van willen maken kiezen voor dit binnenlands, gecontroleerde en veilige traject en het ouderschap vanaf de geboorte toekomt aan de wensouders. Voor wie niet voor deze weg kiest zal het invullen van de kinderwens afhangen van een ‘willekeurige’ beslissing van een ambtenaar van de burgerlijke stand of een rechter.
² Intentioneel draagvrouwschap gaat uit van de ‘intentie’ van het dragen van een kind voor een ander en maakt geen onderscheid tussen de wijze waarop, zowel laagtechnologisch (eicel is van de draagvrouw) en hoogtechnologisch (er is geen genetische band tussen de draagvrouw en het kind) valt eronder.
Jacinta De Roeck
² Intentioneel draagvrouwschap gaat uit van de ‘intentie’ van het dragen van een kind voor een ander en maakt geen onderscheid tussen de wijze waarop, zowel laagtechnologisch (eicel is van de draagvrouw) en hoogtechnologisch (er is geen genetische band tussen de draagvrouw en het kind) valt eronder.
Jacinta De Roeck
Voor wie veel meer wil weten over ‘zwangerschap voor een ander’ vindt hieronder de link naar een tweedelige reeks verschenen op de blog van het Humanistisch Verbond.
https://www.humanistischverbond.be/blog/1638/draagmoederschap-een-ethisch-dossier-dat-smeekt-om-een-wettelijk-kader-deel-1/
https://www.humanistischverbond.be/blog/1641/draagmoederschap-een-ethisch-dossier-dat-smeekt-om-een-wettelijk-kader-deel-2/
Meer van Jacinta De Roeck
https://www.humanistischverbond.be/blog/1638/draagmoederschap-een-ethisch-dossier-dat-smeekt-om-een-wettelijk-kader-deel-1/
https://www.humanistischverbond.be/blog/1641/draagmoederschap-een-ethisch-dossier-dat-smeekt-om-een-wettelijk-kader-deel-2/
