12 mei 2025
Publieke dingen. Democratie ontregeld.
De publieke telefooncellen in New York waren na de passage van orkaan Sandy zeer begeerde communicatiemiddelen omdat die als enige nog werkten, terwijl ze daarvoor genegeerd werden. Mensen kwamen samen rond de telefoons en hielpen elkaar. Het belang ervan werd weer opgemerkt. Het omgekeerde gebeurde in een openbaar park in San Francisco dat gebruikt werd door tieners die er spontaan kwamen basketballen. Totdat echter begonnen werd met het verkopen van tijdsloten voor het gebruik van het park. Techwerkers zwaaiden met hun reserveringsbewijs en de jongeren werden uitgesloten van meespelen, een ‘publiek ding’ werd hier omgevormd tot ‘een verhuurbare hulpbron’.
Het zijn twee voorbeelden van publieke dingen waarmee de auteur haar betoog illustreert. De Amerikaanse politiek filosoof en hoogleraar Bonnie Honig belicht een genegeerd onderdeel van ons democratisch leven: riolen, bruggen, parken, bibliotheken, universiteiten, zorg, dat zijn allemaal publieke dingen die onontbeerlijk zijn voor onze democratie, waarover we met elkaar strijden en die de inzet vormen van ons gemeenschappelijk handelen. Helaas, onder invloed van neoliberalisme, privatisering en marktdenken gaat het niet goed met publieke dingen, democratiedenkers hebben er nauwelijks aandacht voor, aldus Honig. En die aandacht is nochtans nodig want “[p]rivate investeerders doken in het gat dat de terugtrekkende overheid achterliet, waardoor op terreinen als de woningmarkt, zorg en kinderopvang marktnormen als de optimalisatie van rendement inmiddels publieke waarden steeds verder zijn gaan verdringen.”
Het boek kwam uit in 2017, maar werd pas nu vertaald door Menno Grootveld. Rechtsfilosoof en jurist Bastiaan Rijpkema schreef een ‘Ten geleide: De democratie en haar dingen’. Met behulp van Hannah Arendt, Donald Winnicot, Lars Von Trier en Jonathan Lear maakt Honig de lezer duidelijk dat democratie publieke dingen nodig heeft: ze brengen stabiliteit, oriëntatie en duurzaamheid. Ze bieden een bedding en zetten aan tot actie waardoor die democratie stootbestendiger wordt. Ze zijn essentieel voor het democratische leven.
Heeft het zin een boek uit 2017 met info die de geïnformeerde lezer reeds kent, toch te lezen? Ja, omdat het boek een appel doet om niet in apathie en melancholie te vervallen, maar zich bewust te zijn van de noodzaak van de publieke dingen en om er zich als burger voor te interesseren én om in actie te komen wanneer ze bedreigd zijn. We moeten burgers zijn en niet enkel belastingbetalers. Hoed u ervoor wanneer men praat over ‘efficiëntie’ of ‘branding’ en wanneer men vindt dat alles ‘instrumenteel, winstgevend en praktisch’ moet zijn.
Lezen dus, het biedt heel wat inzichten rond een thema waarvan we ons wel bewust zijn, maar dat soms verloren gaat in de alledaagse realiteit. Alleen is het doodjammer dat Honig haar noodzakelijke boodschap verpakt in soms moeilijke passages, het vraagt een inspanning om zich door bepaalde delen van het boek te worstelen. Als het haar doel was het brede publiek te mobiliseren, dan vrees ik dat het met dit boek niet zal lukken. Ondoorgrondelijke zinnen belemmeren het leesplezier. Pagina 117: “Het beloven ontlokt aan het zelf de eenheid (in tijd en ruimte) die het wil bereiken. Het vergeven waarborgt paradoxaal genoeg die eenheid door haar net genoeg te ontspannen zodat we verder kunnen”.
Jammer dus, want Honig heeft hier echt wel een nuttig boek geschreven. Nuttig in een tijd waarin noodzakelijke voorzieningen voor mensen met sociale noden als ‘infantiliserend’ worden aanzien en die te ‘afhankelijk’ maken. De auteur toont zich hier op haar scherpst, ze levert kritiek op degenen die daarover het luidst roepen, maar ondertussen wel overheidsgeld besteden aan sectoren die het niet nodig hebben. Mooi is ook het derde deel waarin ze het heeft over de film ‘Melancholia’ van Lars von Trier. Het geeft zin om de film opnieuw te bekijken. Ze doet appel aan de lezer door erop te wijzen dat we overinvesteren in onszelf als individu. We hebben daarentegen meer collectiviteit, gedeelde verantwoordelijkheid en veerkrachtige gemeenschappen nodig.
Vooraleer ze haar opinie dat de opmars van het neoliberalisme en de afbrokkeling van publieke voorzieningen een bedreiging vormen voor onze democratie vastlegde in dit boek, hield Honig er talrijke lezingen over. Ze ontving in 2025 een eredoctoraat van de Universiteit Leiden.
Honig wil met haar boek de aandacht vestigen op de noodzaak van actie, de noodzaak om kleine dagelijkse handelingen van verzet te stellen. Om publieke dingen te activeren en te koesteren “in een tijd waarin hun bestaansrecht steeds meer onder druk staat.”
En hoe verliep het met de jongeren op het basketbalveld? Na publieke verontwaardiging, wat een voorbeeld is van collectieve actie, werd de regeling teruggedraaid. Gezamenlijke actie van burgers én ook het beschermen van publieke dingen tegen privatisering door gerechtelijke en electorale politiek is noodzakelijk. Het is dat wat we nodig hebben en waar we voor moeten durven opkomen: het herinrichten van de wereld met publieke dingen, dingen waar we de laatste tijd afstand van hebben gedaan en waardoor de democratie wordt ontregeld.
Sophia De Wolf
Meer van Sophia De Wolf
Sophia De Wolf
