18 juni 2025
Gevallen grootmachten - Van het Akkadische Rijk tot Amerika
Dick Harrison, historicus uit Zweden en professor Geschiedenis aan de universiteit van Lund, is niet aan zijn proefstuk toe. Hij schreef eerder boeken over de West-Europese volksverhuizingen, de Pest, slavernij, de Dertigjarige Oorlog en heksen. Harrison bespeelt dus een breed gamma aan onderwerpen, maar doet dat telkens op een doorwrochte manier die aanslaat bij het grote publiek.
Zo ook met Gevallen grootmachten, waarin hij beschrijft hoe de grote rijken zoals die van de Akkadiërs, Assyriërs, Babyloniërs, Perzen, Egyptenaren, Romeinen, Mongolen, Maya’s, Ottomanen, Fransen, Russen, Britten… tot grote bloei kwamen, maar ook ten onder gingen. Het ene roemrijk, het andere sluipend en zonder veel wapengekletter. Het ene door verovering of regelrechte verwoesting door concurrerende volkeren of rijken, het andere door eigen, foute, strategische keuzes.
Harrison staat ook stil bij de opkomst van het Amerikaanse rijk, het laatste grote imperium dat onze wereld gekend heeft en zijn door kapitalisme en militaire overmacht gedreven systeem kon opleggen aan belangrijke delen van de wereld, maar dat nu lijdt aan imperial overstretch, zoals zovele rijken voorheen. Ook hier niets nieuws onder de zon.
De ondergang van grote rijken wordt vaak verklaard door een mooie mix van mythologisch giswerk en historisch onderzoek, al naargelang hoe de historicus zingt en gebekt is. Harrison blijft bij de feiten en probeert te ontrafelen welke mechanismen terugkeren in het patroon van de geschiedenis en maken dat wereldrijken bloeien of ten onder gaan. Een rijk stichten gaat vaak verder dan naburige volkeren koloniseren en onderwerpen of uitbuiten. Het gaat ook vaak over het opdringen van cultuur en taal, al dan niet met harde hand. Het gaat vaak over het afdwingen van assimilatie of – in het andere geval – het ruimte laten voor de rivier. Uniformiseren of toelaten van verschillen. Het zijn keuzes die destijds werden gemaakt en die ook in de hedendaagse politiek voorwerp zijn van fel debat. Romeinen waren keihard in de militaire strijd en in het veroveren van volkeren, maar ze lieten ruimte voor de overwonnen volkeren om hun religieuze praktijken en goden te behouden, naast de Romeinse.
De geschiedenis herhaalt zich niet, maar is wel onderhevig aan mechanismen die vaak terugkeren. De geschiedenis heeft geen vooropgesteld doel, maar is het resultaat van toevalligheden en politieke keuzes. Als dat onwaar is, waarom ging het Mongoolse Rijk dan al na een paar generaties ten onder, terwijl het Romeinse Rijk eeuwen bleef voortbestaan?
Dick Harrison heeft de verdienste dat hij erin slaagt om op een bevattelijke manier ruim 4500 jaar geschiedenis te beschrijven en parallellen, maar ook verschillen, weet te duiden. Uitstekend leesvoer voor de Amerikanen die op een keerpunt van hun geschiedenis staan en dreigen hun rol te lossen als leider van een unipolaire wereld, maar ook voor Chinezen, Russen, Indiërs en Europeanen, die staan te trappelen om hun plaats op te eisen in een nieuwe, multipolaire wereld en die keuzes zullen moeten maken die misschien niet zo veel verschillen van de keuzes van hun Karolingische, Azteekse en Romeinse voorgangers.
Björn Siffer
Meer van Björn Siffer
Björn Siffer
