26 juli 2025
Tijdloze wijsheden voor een beter leven – Levenslessen van ‘klassieke’ denkers
Er zijn zo van die boeken waar je met tegenzin aan begint. Dit is er zo ééntje. Volkomen onterecht trouwens. Dit boek doet je wegdromen aan de oever waar verleden, heden en toekomst samenvloeien. Verscheidene klassieke denkers vormen daarbij de inspiratie tot het in vraag stellen van onze huidige, westerse denk- en gedragspatronen. ‘Verandering begint bij jezelf’ wordt wel eens gesteld. Dit boek is daar een mooie aanzet toe.
Soms neem ik een boek ter hand en doorblader het dan even snel, zowat als met een boek kaarten. Hoe voelt het aan? Wat is mijn eerste indruk? Ik schrok daarbij aanvankelijk wel wat van het academisch ogend opzet. In 18 opeenvolgende hoofdstukken wordt namelijk telkens één klassieke denker besproken. De door de auteur weerhouden structuur van elk hoofdstuk is ook altijd min of meer dezelfde. We doorlopen achtereenvolgens de levensloop en zijn voortgebrachte werken, zijn inzichten, de hedendaagse maatschappelijke vertaling ervan en (optioneel) de levenslessen die we daaruit kunnen trekken. Het leek me dus eerder een vrij saai monotoon opzet.
Eenmaal ik het boek opensloeg en van start ging, trok ik die gedachte meteen in. Want wie een hoofdstuk begint, wil meteen ook tot het einde gaan. Ik alvast toch. Dit is een direct gevolg van de erg toegankelijke pen, met gebruik van klare taal, interessante inzichten en mooi verwoorde taaluitdrukkingen, die de auteur hanteert. Nadat je een aantal ‘denkers’ hebt doorlopen, groeit ook gaandeweg het gevoel dat de levensloop van de betrokken schrijvers, filosofen en dichters vaak gelijkenissen vertoont. De meesten bleken bij leven buitenbeentjes te zijn. De ene woonde in een kartonnen doos, de andere zonderde zich af op een zolderkamer, nog een andere wandelde de hele dag in het bos. Ze waren allen sociaal bewogen, maar werden dikwijls weinig gewaardeerd door hun tijdsgenoten, waarop ze zich dan ook eigenhandig buiten de maatschappij hebben gezet. Veelal om dan meer tijd te kunnen besteden aan hun verdere denkwerk. Het verbaast dan ook niet dat de meeste denkers die in dit boek aan bod komen bijzonder weinig waarde hechtten aan macht, status, geld en bezit. Wat me ook meteen de reden lijkt waarom de ene denker wel en de andere denker niet tot het weerhouden lijstje van de schrijver behoort.
Bedenk dat de hoogtepunten van het leven niet bestaan uit het eten van oesters en het drinken van champagne, maar uit het aanschouwen en beoefenen van kunst, lezen en schrijven, contempleren en filosoferen.
Henk Smeijters, naar analogie met de leer van Arthur Schopenhauer
Om wie gaat het nu? Volgend op een eerder boek van dezelfde auteur met de titel Hoe word ik een beter mens?, waarin hij het denken van een rist 20e-eeuwse filosofen bespreekt - doet hij in dit boek 18 denkers aan die allen voor 1900 werden geboren. Hij start met een zoektocht naar de geestigheid van de oud-Griekse wijsgeer Diogenes, waarna hij stoïcijns Aristoteles benadert, de middenweg bewandelt van de Romeinse keizer Marcus Aurelius, vervolgens de soberheid en matigheid van de christelijke denkers Aurelius Augustinus en Franciscus van Assisi waardeert. Daarna passeren onder meer Spinoza, Jean-Jacques Rousseau, Kant, Kierkegaard, Nietzsche en Wittgenstein de rol.
Afsluiten doet de auteur met een persoonlijk ‘dankwoord’ aan Franciscus van Assisi die zijn gemeenschapszin aanwakkerde. Aanvullend lijkt het erop dat Assisi ook de opstap was om – nadat hij eerder het katholicisme de rug had toegekeerd – opnieuw op zoek te gaan naar spirituele en/of religieuze verdieping. Hierop volgt nog een korte persoonlijke verwijzing naar de Amerikaanse cultuurfilosoof George Steiner, die geen onderdeel uitmaakt van de besproken denkers in dit boek (hij is immers pas geboren in 1929), maar die de inspirator was voor de niet aflatende leergierige houding van de auteur. Ook het feit dat beiden de liefde delen voor klassieke muziek is er waarschijnlijk niet vreemd aan.
Rest de vraag wat ikzelf eraan had? Vooreerst wekt het boek de interesse op voor filosofie. De leer van de klassieke denkers wordt helder verwoord en bovenal met een hedendaagse bril geanalyseerd. Gaandeweg vormt deze vertaalslag een oproep tot geestelijke en spirituele verdieping, tot moreel besef en tot een handelende weigering t.o.v. het gangbare. Het kan toch zo niet langer doorgaan met het kapitalisme, het klimaat, de natuur, het consumentisme en de oppervlakkigheid van ons denken? Wil jij er iets aan doen? Verander dan je gedrag. Op jezelf komt het aan! Het boek werkt dan ook als een spiegel en schopt je hierna een geweten.
De wetenschap zegt hoe de dingen zijn, de mens geeft er betekenis aan.
Henk Smeijters, naar analogie met de leer van Friedrich Nietzsche
De auteur reikt je uit handen van de denkers ten minste 18 verschillende werktuigen, gedragsregels en houdingen aan die je toelaten om op een andere manier in het leven te staan: ‘doe wat je zegt’, ‘ken jezelf’, ‘praat jezelf wat discipline aan’, ‘vertrouw op je intuïtie’ en dergelijke meer. Daarnaast viel me als eyeopener op hoe het katholicisme en het protestantisme ooit verschillend beleefd werden. Vanuit het katholiek geloof verwacht men wonderen van daarboven. Vanuit het protestants geloof stelt men zich eerder de vraag hoe je zelf kan ingrijpen. Het maakt vandaag uiteindelijk dat de ene zich sneller tot de verzorgingsstaat richt dan de andere.
In het bijzonder waardeer ik ook de oproep om ‘aristocraat te worden van de geest’. Deze laatste vormt zijn eigen mening, hanteert geen zwart-wit denken, voelt zich geen slachtoffer van de omstandigheden, neemt verantwoordelijkheid op en creëert zijn eigen levensgeschiedenis. Hij houdt van boeken die zijn geest aanscherpen, die hem een spiegel voorhouden en waaraan hij zijn mening kan toetsen.
Wel, dit is zo een boek om van te houden!
Alain Surkol
Meer van Alain Surkol
Wel, dit is zo een boek om van te houden!
Alain Surkol
