24 november 2025
Media begrijpen
De Canadese mediawetenschapper Marshall MacLuhan is een autoriteit in mediastudies en cultuurkritiek. Al sinds de jaren 60 waarschuwt hij dat de vorm van media een diepgaande invloed heeft op de samenleving, die vaak belangrijker is dan de feitelijke inhoud. Deze theorie vat hij samen in zijn wereldberoemde stelling “The medium is the massage”, dat uitgebracht werd als boek in 1967 en speelde met de licht andersluidende boodschap “The medium is the message”.
In Media begrijpen. De extensies van de mens wijst McLuhan op het verschil tussen “cool media” en “hot media”. De eerste (telefoon en televisie) vereist betrokkenheid van de toeschouwer, omdat er wordt verwacht dat de hersenen veel ontbrekende informatie moeten aanvullen door het gebruik van meerdere zintuigen. De tweede (radio en film) vereisen minder betrokkenheid omdat hier meestal slechts één zintuig wordt geprikkeld en de hersenen minder worden geactiveerd. In zekere zin bouwde Al Gore later verder op deze theorie door in ‘De aanval op de redelijkheid’ te pleiten voor interactieve televisie die moet helpen om onze prefrontale cortex te ontwikkelen dankzij actieve participatie aan tv-uitzendingen in de plaats van passieve consumptie van tv-programma’s. McLuhan bespreekt zijn theorie, schatplichtig aan Claude Lévi-Strauss en zijn “sociétés froides” en “sociétés chaudes” in deel 1 van het boek.
In deel 2 gaat McLuhan dieper in op de vorm van de verschillende media. McLuhan voorspelde daarin de komst van nieuwe media als het internet. Lezing van dit baanbrekende werk is nuttig omdat het inzicht verschaft in nieuwe media (of technologieën) als A.I. en de kritiek van McLuhan hierop is brandend actueel. McLuhan schrijft onder meer over de opkomst van “elektrische media” die de mechanisch opgedeelde klassieke media zullen vervangen en veel informatie gebundeld en tegelijk op ons zullen afvuren. Mechanische informatie vergt oefening en coördinatie, elektrische informatie vergt vooral de capaciteit om snel te verwerken en te handelen. Toepassingen hiervan zien we op de razend volatiele beurzen en op door A.I. gegenereerde kunst.
Wat bedoelde de visionair McLuhan dan met “De extensies van de mens”? Ook dat wordt uitgelegd in deel 2. Hij bedoelde daarmee dat de technologische innovaties geen objecten zijn die extern aan de mens moeten gezien worden, maar wel als structuren die extensies en dus wezenlijke onderdelen zijn van de mens. Om het concreter en actueler te maken: onze smartphones zijn geen externe verlengstukken van de mens, neen, het zijn verlengstukken van ons lichaam die we als het ware geïnterioriseerd hebben. Deze media of technologieën vormen ons kunnen en bepalen hierdoor wie we zijn. Media bijvoorbeeld zijn zo alomtegenwoordig dat we nauwelijks nog onafhankelijk van media kunnen denken. Media, dat zijn wij. Maar die afhankelijkheid is ook gevaarlijk, en McLuhan pleit ervoor dat we ons immuun maken voor die media. Dat we ruimte laten voor “onbepaaldheid” zodat we als mensen nog creatief en medemenselijk kunnen zijn.
McLuhan verwerkt in zijn boek veel historische citaten en anekdotes, en gecombineerd met de slimme keuze van de uitgever om voorwoorden van Miriam Rasch en W. Terrence Gordon alsook bijlagen met de kritische ontvangst van Media begrijpen en het Verslag van Project Nieuwe Media Begrijpen (het Ryerson-project) te publiceren, maakt dat deze uitgave geen ééndimensionale Nederlandstalige uitgave is van McLuhans magnum opus, maar wel een doorwrocht studieobject voor wie de evolutie van oude naar nieuwe media, en vooral hun invloed op ons denken en op de maakbaarheid van de samenleving door technologie, wil begrijpen.
Björn Siffer
