29 december 2025
De oude man en de zee
Dit is waarschijnlijk het meest gelezen kortverhaal uit de twintigste eeuw. Ook omdat het door zijn geringe omvang voor scholieren de favoriet is op Engelse leeslijstjes. Het is nu verschenen in een herziene vertaling van Peter Bergsma.
Hemingway schreef De oude man en de zee in 1952. Het was het laatste grote fictiewerk dat tijdens zijn leven werd gepubliceerd. In 1953 kreeg hij er de Pulitzer Price voor om tenslotte in 1954 de Nobelprijs voor Literatuur te verwerven voor zijn hele oeuvre.
The old man en the sea werd gedurende de 73 jaar na verschijnen slechts één keer in het Nederlands vertaald. Dat was direct na de publicatie in 1953 en is dikwijls in vrijwel ongewijzigde vorm herdrukt. De Nederlandse taal is echter veel meer geëvolueerd dan het Engels. Hemingway’s bondige, efficiënte stijl kwam niet tot zijn recht en werd onnodig bloemrijk en omslachtig verpakt. Een nieuwe vertaling drong zich dan ook op. Vertaler Peter Bergsma voegt een informatief nawoord toe.
Deze nieuwe vertaling doet de ritmiek, die kenmerkend is voor het proza van Hemingway, treffender uitkomen. De nieuwe tekst klinkt in elk geval veel natuurlijker. Plots komt Hemingway zelfs ontroerend over. Tederheid voor de oude man overheerst.
Hemingway vertoefde geruime tijd op Cuba en was een verwoed visser. De oude man, Santiago, hoofdfiguur in het verhaal, is voor hem dan ook geen ijl personage. De jacht op een grote marlijn en de moeite die het kost om zo’n reusachtige vis binnen te halen waren hem bekend. De oude man en de zee leest dan ook als het verslag van zo’n vangst. De haaien zijn de verschrikking en slagen erin de vangst van Santiago te vernietigen na een gevecht dat drie dagen duurt. Waren die haaien voor Hemingway uiteindelijk het symbool van alle miserie die hem tot zelfdoding bracht?
Hemingway weet in dit korte verhaal heel wat thema’s te verweven. Hij beschrijft Santiago’s doorzettingsvermogen, tegenover diens lijden. Zijn trots drijft hem ertoe niet op te geven. Het kleine bootje illustreert de eenzaamheid die hij enkel met herinneringen aan vroeger kan verdrijven. Bij Hemingway zal de natuur, in dit verhaal de zee en zijn bewoners, de mens overwinnen. Het is de ultieme uitdaging en elk voorval dat Hemingway in zijn verhaal beschrijft heeft een diepere symbolische betekenis.
Hemingway’s stijl is gekenmerkt door eenvoud en helderheid. De oude man en de zee is daar een treffend voorbeeld van. Met weinig moeite zou hij van dit gegeven een roman met dubbele omvang hebben kunnen maken. Dat zou echter ten koste zijn gegaan van de directe impact die hij nu weet te bereiken.
Diepe emoties beschrijft Hemingway beknopt en met een directe taal. Het verhaal verloopt lineair als één uitgewerkte scoop die drie dagen duurt. Er wordt een visser gevolgd, die gaat de strijd aan met een reusachtige marlijn en zeilt na enkele dagen terug naar zijn aanlegplaats. Het is bijzonder scherp geschreven en zonder franjes.
Deze nieuwe vertaling slaagt erin om in het Nederlands de Engelse versie op de voet te volgen. De vertaler, Peter Bergsma, zorgt ervoor dat deze Nederlandse tekst heel natuurlijk klinkt. Bovendien zet hij de storende fouten in de vorige vertaling recht. Zoals de naam van de vis die een marlijn was en geen zwaardvis. De oude man en de zee krijgt met deze uitgave eindelijk de moderne vertaling die dit meesterwerk verdient. Het zijn 120 pagina’s puur leesplezier.
Paul Van Aelst
Vertaling en nawoord door Peter Bergsma.
