6 februari 2020
Ik zal de wereld nooit meer zien. Aantekeningen uit de gevangenis
Aan het bespreken van een boek zoals dit begin je met een zekere schroom. Hoe kan je écht een oordeel vormen hoe het voor iemand is die in het gerechtshof staat, de uitspraak “levenslang” hoort en beseft: “Ik zal de wereld nooit meer zien.” Hoe beleeft iemand de dagen in de gevangenis, wetende dat hij het slachtoffer is van een regime dat alle zekerheid op recht, rechtvaardigheid en vrijheid ontneemt, met een president die alle wetten opzijschuift en iedereen onderwerpt aan zijn willekeur?
En nog prangender: hoe ‘is’ iemand die de speelbal wordt van flagrante willekeur en zich onrechtvaardig veroordeeld weet na de fameuze couppoging van 2016 in Turkije, door Erdogan aangegrepen om op grote schaal alle werkelijke én vermeende opponenten te verwijderen - niet enkel officieren en soldaten, maar ook politieke tegenstanders en vooral intellectuelen (schrijvers, journalisten, professoren, ...).
Ahmet Altan weet met zekerheid dat hij zal aangehouden worden. Hij is een bekende schrijver en dissident, net zoals zijn vader polemisch journalist. Hij is uitgever, volksvertegenwoordiger en de stichter van een satirisch dagblad, en hij schreef het veelbesproken “Atakoerd” (Atakurd) waarin hij pleitte voor de gelijkwaardigheid van de Koerden. Hij schreef zelfs over de Armeense genocide, dingen die in het Turkije van Erdogan niet kunnen. Als er ’s morgens vroeg door soldaten aangebeld wordt om hem te arresteren en ze het huis doorzoeken, biedt hij de soldaten een tas thee aan - in navolging van wat hij als kleine jongen zijn vader zag doen toen deze in vergelijkbare omstandigheden aangehouden werd… Onderweg naar de gevangenis biedt een soldaat hem een sigaret aan. Hij antwoordt dat hij enkel rookt als hij gespannen is. Door die twee gebeurtenissen weet hij plots: hij mag de hem toegedeelde rol niet spelen.
Ahmet Altan weet met zekerheid dat hij zal aangehouden worden. Hij is een bekende schrijver en dissident, net zoals zijn vader polemisch journalist. Hij is uitgever, volksvertegenwoordiger en de stichter van een satirisch dagblad, en hij schreef het veelbesproken “Atakoerd” (Atakurd) waarin hij pleitte voor de gelijkwaardigheid van de Koerden. Hij schreef zelfs over de Armeense genocide, dingen die in het Turkije van Erdogan niet kunnen. Als er ’s morgens vroeg door soldaten aangebeld wordt om hem te arresteren en ze het huis doorzoeken, biedt hij de soldaten een tas thee aan - in navolging van wat hij als kleine jongen zijn vader zag doen toen deze in vergelijkbare omstandigheden aangehouden werd… Onderweg naar de gevangenis biedt een soldaat hem een sigaret aan. Hij antwoordt dat hij enkel rookt als hij gespannen is. Door die twee gebeurtenissen weet hij plots: hij mag de hem toegedeelde rol niet spelen.
Nog één keer wordt hij ’s nachts overvallen door paniek. Hij wil de staven van zijn gevangenisraam vastgrijpen en beginnen schreeuwen om eruit gelaten te worden. Hij beseft: door toe te geven zal hij overmand worden door de werkelijkheid. Door niét toe te geven overwint hij de werkelijkheid en vloeit dit besef over in wat hij weet dat zijn gave is: schrijven, het gebruik van het talent van de verbeelding. Daarna zullen alle harde, pijnlijke, zonderlinge gebeurtenissen, rechters en ambtenaren, de onwerkelijke en almaar veranderende bedrieglijke “beschuldigingen” en vonnissen, de soldaten, de hele scène in de gerechtszaal en de omstandigheden tijdens zijn “voorlopige” hechtenis, onwerkelijk lijken of vreemd, belachelijk zelfs. Natuurlijk zijn er nog pijnlijke momenten, bijvoorbeeld als hij vanuit het busje van de gevangenis naar het gerechtshof zijn vrouw en kinderen ziet die staan te wachten om een glimp van hem op te vangen. Bizar is ook dat hij plotseling beseft hoe eigenaardig het is dat hij zélf datgene wat met nu hem gebeurt, al nauwkeurig beschreven had in ‘Like a Sword wound’, een roman uit 1998 (Europa Editions UK, 2018 voor de Engelse vertaling), waarvoor hij overigens in Turkije de Yunus Nadi Novel Prize ontving.
In de gevangenis maakt hij korte “aantekeningen” over wat hij meemaakt en hoe hij alles beleeft. Hij stopt die tussen de nota’s voor zijn advocaat. Het gaat om korte stukjes “gewoon” verhaal, bedenkingen, inzichten; reflecties ook over wat “schrijven” is, of over de ontdekking dat je gezicht verdwenen is - want er zijn binnen de gevangenis geen spiegels aanwezig – en over de innerlijke kracht van de verbeelding. Het zijn tekstjes, zeer precies geschreven, met korte zinnetjes, badend in een soort transcendente klaarheid, een vorm van buiten-wereldlijke stilte; met een zekere naaktheid, maar altijd onder een bedreigende, altijd aanwezige vijandige werkelijkheid. Een vriend van Altan voegt ze uiteindelijk aandachtig samen in kleine paragrafen en korte hoofdstukken, wat het lezen ervan nog intenser maakt. Een beklijvend boek.
Meer van Victor De Raeymaeker
In de gevangenis maakt hij korte “aantekeningen” over wat hij meemaakt en hoe hij alles beleeft. Hij stopt die tussen de nota’s voor zijn advocaat. Het gaat om korte stukjes “gewoon” verhaal, bedenkingen, inzichten; reflecties ook over wat “schrijven” is, of over de ontdekking dat je gezicht verdwenen is - want er zijn binnen de gevangenis geen spiegels aanwezig – en over de innerlijke kracht van de verbeelding. Het zijn tekstjes, zeer precies geschreven, met korte zinnetjes, badend in een soort transcendente klaarheid, een vorm van buiten-wereldlijke stilte; met een zekere naaktheid, maar altijd onder een bedreigende, altijd aanwezige vijandige werkelijkheid. Een vriend van Altan voegt ze uiteindelijk aandachtig samen in kleine paragrafen en korte hoofdstukken, wat het lezen ervan nog intenser maakt. Een beklijvend boek.
