2 juli 2020
Zwarte trots, witte schaamte? Over kolonialisme en racisme
Dit boek van oud-VRT-journalist Peter Verlinden is brandend actueel. Het gaat over België en zijn voormalige kolonie Congo, over Leopold II en de standbeelden in onze straten, over verontschuldigingen, over dekolonisatie en over racisme.
Dit boek dat recent in Nederland verschenen is, kon niet actueler zijn, zo kort na de zestigste verjaardag van Congo's onafhankelijkheid (30 juni 2020) en de spijtbetuiging van koning Filip.
De auteur is bovendien de geknipte man om zo'n boek te schrijven: hij werkte ooit als adviseur voor de toenmalige minister van ontwikkelingssamenwerking André Geens (1989-1991) en was nadien tot 2019 journalist bij de VRT-nieuwsdienst, waar hij onder meer Congo opvolgde. Hij maakte in die hoedanigheden ook talrijke reizen naar dat land. Bovendien is hij getrouwd met een Rwandese vrouw, hij kan dus moeilijk van racisme beschuldigd worden
De auteur is bovendien de geknipte man om zo'n boek te schrijven: hij werkte ooit als adviseur voor de toenmalige minister van ontwikkelingssamenwerking André Geens (1989-1991) en was nadien tot 2019 journalist bij de VRT-nieuwsdienst, waar hij onder meer Congo opvolgde. Hij maakte in die hoedanigheden ook talrijke reizen naar dat land. Bovendien is hij getrouwd met een Rwandese vrouw, hij kan dus moeilijk van racisme beschuldigd worden
Zoals gezegd behandelt hij in dit boek, van slechts 160 bladzijden, enkele actuele thema's. Verwacht dus geen volledige en gedetailleerde geschiedenis van Congo of van de Belgisch-Congolese relaties. Integendeel, Verlinden focust op een aantal heikele thema's en episoden uit deze geschiedenis. Hij huilt daarbij niet mee met de wolven in het bos, maar neemt vaak gedurfde stellingen in. Het begint al met Congo-vrijstaat (1885-1908) van Leopold II en de vermeende genocide op de Afrikanen. Verlinden heeft zich goed gedocumenteerd en volgt deze dossiers al lang. Op basis van zijn kennis kan er geen sprake geweest zijn van een genocide. Uiteraard zijn er talrijke misdaden en wandaden begaan in naam van het bestuur dat onder toezicht stond van Leopold II. De Belgische politiek overheid heeft in heel deze periode geen enkele verantwoordelijkheid.
Die Belgische verantwoordelijkheid begint pas in 1908, na de overdracht door Leopold II, trouwens een gevolg van klachten over misbruiken en een onderzoekscommissie hierover. Peter Verlinden vindt het van belang om deze twee periodes duidelijk te scheiden, omdat het immers ook consequenties heeft voor de (politieke) verantwoordelijkheid. De Belgische kolonie (1908-1960) wordt vooral gekenmerkt door paternalisme en racisme van de blanken ten overstaan van de autochtone bevolking. Dat wordt gekoppeld aan economische exploitatie en 'beschavingswerk' door de talrijke missionarissen. Verlinden doorprikt het officiële discours over het beschavingswerk, zoals die tot een heel eind in de jaren '50 is blijven bestaan. Daartegenover laat hij de economische vooruitgang en de vooruitgang op het vlak van onderwijs en gezondheidszorg evenmin onvermeld.
Dan volgt de episode van de onafhankelijkheid, de moord op Lumumba (1961), de eerste premier van het onafhankelijk Congo. Niet tot in alle details doet hij dit uit de doeken, het is de auteur veeleer te doen om het mogelijk aanwijzen van verantwoordelijkheden. Ook de 'troubles' die volgden op de onafhankelijkheid (juli 1960), de moorden op en verkrachtingen van Belgische kolonialen blijven niet onbelicht.
Van dit alles stapt Peter Verlinden dan over op actuele vraagstukken. Moeten de koloniale monumenten en standbeelden uit het straatbeeld verdwijnen? Verlinden meent van niet en argumenteert waarom niet. Ook over het uitspreken van eventuele excuses is zijn opinie genuanceerd (in relatie tot de eigenlijke politiek verantwoordelijkheid die er was).
Liever besteedt hij aandacht aan (het ontbreken van informatie over) de koloniale periode in het onderwijs.
Van dit alles stapt Peter Verlinden dan over op actuele vraagstukken. Moeten de koloniale monumenten en standbeelden uit het straatbeeld verdwijnen? Verlinden meent van niet en argumenteert waarom niet. Ook over het uitspreken van eventuele excuses is zijn opinie genuanceerd (in relatie tot de eigenlijke politiek verantwoordelijkheid die er was).
Liever besteedt hij aandacht aan (het ontbreken van informatie over) de koloniale periode in het onderwijs.
Verder handelt zijn boek nog over hedendaagse discussies over Zwarte Piet (vooral in Nederland uitgegroeid tot een heikel thema) en andere in de koloniale tijd gewortelde tradities. Ten slotte onderzoekt hij in hoeverre het hedendaagse racisme gelieerd is aan het kolonialisme, waarbij hij vaststelt dat ook in (Europese) landen die geen kolonie gehad hebben racisme bestaat.
Ik had graag gezien dat de auteur uitgebreider zou zijn ingegaan op het thema racisme en de houding van een aantal hedendaagse antiracisme-activisten, hun identiteitspolitiek, het gebruik van de term 'witte' mens in plaats van blanke. Op dat vlak blijf ik een beetje op mijn honger, gelet op de ondertitel 'Over kolonialisme en racisme'.
Peter Verlinden is wel goed gedocumenteerd: hij put uit talrijke bronnen en studies, ook van Congolese historici. Zijn betoog is goed geargumenteerd en erg genuanceerd. Kortom, dit boek levert een belangrijke bijdrage tot een uiterst actueel debat.
Meer van Fons Mariën
Peter Verlinden is wel goed gedocumenteerd: hij put uit talrijke bronnen en studies, ook van Congolese historici. Zijn betoog is goed geargumenteerd en erg genuanceerd. Kortom, dit boek levert een belangrijke bijdrage tot een uiterst actueel debat.
