8 april 2021
Doolhofoogst
Weinig mensen in Vlaanderen zijn zo vergroeid met poëzie als Guido Lauwaert (°1945). Hij organiseerde in de jaren zeventig en tachtig de legendarische Nachten van de poëzie. Uit het eerste deel van zijn memoires (´Alvorens alles vervaagt´, 2018) blijkt zijn enorme liefde voor alles wat met literatuur en poëzie heeft te maken.
Er gebeurde de voorbije vijftig jaar in onze contreien weinig op het vlak van poëzie, of Lauwaert speelde er op een of andere wijze een rol in. Hij kent alle dichters en dichteressen, van dicht of van ver, en meer nog: hij is vertrouwd met hun werk. Uit zijn memoires blijk dat zijn hele leven een georganiseerde chaos is, waarover hij zo nu en dan de controle verliest. Maar daar doorheen loopt een rode draad als houvast, die van een authentieke liefde voor kunst, voor theater, voor boeken, schrijvers, dichters en poëzie. Lauwaert publiceerde naast zijn memoires ook zelf meerdere teksten, waaronder verhalen, toneelstukken en gebundelde columns.
En ook poëzie. Hij voegt nu een nieuwe, fraai vormgegeven bundel toe aan zijn oeuvre. Doolhofoogst bevat 61 gedichten, waarvan er enkele uit meerdere delen bestaan. Tweeëntwintig ervan zijn een eerbetoon aan vrienden, vriendinnen en intimi van Lauwaert. De bundel heeft zes delen: wierook, dichter, zelfportret, sprokkels, galerij en eindspel. Ik hoor vooral de stem van de ouder wordende Lauwaert, die in elk gedicht tot de essentie wil komen van wat hij nog zeggen wil. (Zie ook de titel van zijn memoires.) Er is geen behoefte aan overbodige uitweidingen, geen tijd voor persoonlijke vetes, geen interesse in nevenkwesties. Zijn taal is direct, ontdaan van krullen en tierlantijnen. Lauwaert heeft het over wat er echt toe doet: zijn moeder, zijn vader, zijn dochter, zijn vrienden, de poëzie, het dagdagelijks leven in de stad waar hij woont, de vergankelijkheid van het leven en het geheugen, de dood. Zo bijvoorbeeld: "Mijn moeder is dood/toch hoor ik haar dagelijks/meer dan eens/zacht is haar stem." (fragment uit het derde gedicht) Of: "Nu hij – mijn vader/niet meer leeft/valt alles stil/ook mijn bestaan verliest verhaal/ik weet niet welke nacht het is/hoe de nieuwe dag zal zijn" (uit gedicht 58-4).
Het gedicht over zijn dochter citeer ik integraal, het is wat mij betreft het sterkste in de bundel:
"Zij is een troost/een eindeloze vlakte/van vreugde. Zij houdt mij in leven/behoedt mij voor/de obsessie van een laffe daad. In mijn wildernis/ontsnapt zij feestelijk/aan de rottende restanten/van vervlogen daden. Al blijf ik haar verwekker/ik ben verzonken/in de tropen van haar leven. Zij kent mij door en door/een wild dier/ontsnapt uit zijn kooi. Ze zendt een sms/voor ik een sos kan seinen." (31)
"Zij is een troost/een eindeloze vlakte/van vreugde. Zij houdt mij in leven/behoedt mij voor/de obsessie van een laffe daad. In mijn wildernis/ontsnapt zij feestelijk/aan de rottende restanten/van vervlogen daden. Al blijf ik haar verwekker/ik ben verzonken/in de tropen van haar leven. Zij kent mij door en door/een wild dier/ontsnapt uit zijn kooi. Ze zendt een sms/voor ik een sos kan seinen." (31)
De gedichten in Doolhofoogst weerspreken de veelgehoorde opmerking dat poëzie moeilijk en ondoorgrondelijk is, vol zinnen en woorden die men enkel symbolisch kan interpreteren. De Amerikaanse dichter en schrijver Matthew Zapruder (°1967) schrijft in zijn boek Why Poetry (2017) dat er niet zoiets bestaat als een afzonderlijke poëtische taal. Veeleer tracht poëzie iets bijzonder teweeg te brengen bij de lezer, door het gebruik van grotendeels gewone woorden en taal. Het effect is poëtisch, niet zozeer de taal op zich.
Dat geldt in elk geval voor de gedichten van Guido Lauwaert. Ik citeer de twee eerste delen van het zestiende gedicht:
“Ziek – uitgeput ben ik/tot niets in staat/lig de hele dag te niksen/het praktische denken/verdringt het filosofische. Wat ik ook schrijf/al na enkele zinnen/zie ik/dat het bouwsel/dreigt te kapseizen.”
Dat geldt in elk geval voor de gedichten van Guido Lauwaert. Ik citeer de twee eerste delen van het zestiende gedicht:
“Ziek – uitgeput ben ik/tot niets in staat/lig de hele dag te niksen/het praktische denken/verdringt het filosofische. Wat ik ook schrijf/al na enkele zinnen/zie ik/dat het bouwsel/dreigt te kapseizen.”
Neen, dit zijn geen moeilijke woorden of gekunstelde zinnen. Maar hun effect is er niet minder om. Zapruder schrijft in zijn bedachtzame boek dat poëzie bij uitstek een middel is om onze meest complexe gevoelens, emoties en gedachten over te brengen. Geen ander medium slaagt daarin zoals poëzie dat kan. Een van de redenen daarvoor is dat poëzie, ook als haar taal direct en toegankelijk is, ons tot traagheid en aandacht dwingt. Zowel de dichter als de lezer moeten zich afsluiten van het teveel aan informatie en prikkels.
Dat geldt vooral wanneer men, zoals Guido Lauwaert in deze bundel, tot de essentie zelf wil doordringen, bijvoorbeeld in dit gedicht over vriendschap:
“Ik bezoek een goede vriend/hij komt nauwelijks nog buiten/ik vertel hoe het er aan toe gaat/wie de geest gaf/of hem nog heeft/en verdwaal op zijwegen. Dat vindt hij fijn/daarom verzin ik meer/waarvan hem benieuwt/hoe het afloopt/het loopt niet af/halfweg sla ik een bospad in/nooit bereik ik een bestemming/hij kijkt uit naar wie ik tegenkom.” (59-1)
Dat geldt vooral wanneer men, zoals Guido Lauwaert in deze bundel, tot de essentie zelf wil doordringen, bijvoorbeeld in dit gedicht over vriendschap:
“Ik bezoek een goede vriend/hij komt nauwelijks nog buiten/ik vertel hoe het er aan toe gaat/wie de geest gaf/of hem nog heeft/en verdwaal op zijwegen. Dat vindt hij fijn/daarom verzin ik meer/waarvan hem benieuwt/hoe het afloopt/het loopt niet af/halfweg sla ik een bospad in/nooit bereik ik een bestemming/hij kijkt uit naar wie ik tegenkom.” (59-1)
Hoe toegankelijk en eenvoudig Lauwaerts taal ook mag zijn, zijn gedichten beantwoorden niettemin aan de aloude opvatting dat poëzie ons anders laat nadenken en doet stilstaan bij het bijzondere in het gewone. De grashalmen waarover Walt Whitman het had (Leaves of grass, 1855), waren enerzijds enkel dat: grashalmen. Maar anderzijds laat Whitman ons ook inzien hoe buitengewoon bijzonder een grassprietje is. Er zit zoveel mysterie in, men kan er een hele metafysica op bouwen. De vriend die Guido Lauwaert bezoekt, bestaat echt. Het is een reële persoon. Dat Guido Lauwaert hem bezoekt, is op zich een triviale gebeurtenis. Maar Lauwaerts gedicht erover overstijgt het concrete. Eensklaps gaat het over het universele karakter van vriendschap, hier in het bijzonder de vriendschap die zeer intens en doorleefd is, maar in een eindfase is beland, wegens de leeftijd van een van de vrienden, of van hen beiden.
Matthew Zapruder wijst erop dat de moeilijkste momenten in het leven de meest eenvoudige taal vergen, die op haar beurt weer het moeilijkst te vinden is. Men riskeert snel in platitudes te vervallen, als het over afscheid gaat, over ziekte, liefde, de dood, een verlies. Daarom zijn de beste gedichten erover het minst versierd. Guido Lauwaert vond voor deze gedichten, die hij schrijft in de herfst van zijn leven, meermaals de juiste woorden. Wellicht is er een schier oneindig aantal mogelijkheden om het over onze meest dierbare, of pijnlijkste herinneringen te hebben, maar de overgrote meerderheid daarvan raakt de kern van de zaak niet. Dat doet de poëzie van Guido Lauwaert wel, zoals in het achtste gedicht:
"Bij het opruimen van het ouderlijk huis/vind ik een doos met vakantiefoto's. Wat vergeten is komt tevoorschijn/wat niet vergeten is komt scherp in beeld. Ik zie mijn vader voor de tent in de Jura/hoor de stroming van het riviertje nabij/hij kijkt in de lens met een tevreden blik. Ik zie mijn moeder op een bosweg/als naar gewoonte bloemen plukken/ervaar haar diepe liefde voor la douce. Het kijken naar de foto's één voor één/maakt me weer jong. Ik sluit de doos/een deksel op een kist."
"Bij het opruimen van het ouderlijk huis/vind ik een doos met vakantiefoto's. Wat vergeten is komt tevoorschijn/wat niet vergeten is komt scherp in beeld. Ik zie mijn vader voor de tent in de Jura/hoor de stroming van het riviertje nabij/hij kijkt in de lens met een tevreden blik. Ik zie mijn moeder op een bosweg/als naar gewoonte bloemen plukken/ervaar haar diepe liefde voor la douce. Het kijken naar de foto's één voor één/maakt me weer jong. Ik sluit de doos/een deksel op een kist."
Een goed gedicht, schrijft Zapruder "(…) lands on what can feel like a great truth" (p. 145). Het gedicht dat ik hier in zijn geheel citeerde, over Lauwaerts jeugdherinneringen, geeft ons op zichzelf niet zoveel informatie. Maar het brengt ons een vorm van wijsheid die van bijzonder belang is. William Carlos Williams (1883-1963) dichtte ooit: "It is difficult to get the news from poems/Yet men die miserably every day/for lack of what is found there." Dat lijkt me een diepe waarheid te bevatten. Ik vind ze terug in Guido Lauwaerts gedichten.
Poëzie kan, evenmin als (andere) kunst, de wereld redden. Maar ze voegt iets aan het leven toe: een noodzakelijk ingrediënt om onze ervaringen en belevingen, en de interpretatie ervan, zo volledig mogelijk te maken. Dat maakt het leven niet enkel dragelijker, maar ook meer bijzonder.
Guido Lauwaert kijkt naar foto's waarop zijn vader en zijn moeder staan. Hij kan het daarop houden: foto's waarop zijn vader en zijn moeder staan. Maar hij ziet en voelt zoveel meer en weet het in enkele regels te vatten. Zoals Williams suggereerde: hij vond iets dat een uitweg biedt.
Poëzie kan, evenmin als (andere) kunst, de wereld redden. Maar ze voegt iets aan het leven toe: een noodzakelijk ingrediënt om onze ervaringen en belevingen, en de interpretatie ervan, zo volledig mogelijk te maken. Dat maakt het leven niet enkel dragelijker, maar ook meer bijzonder.
Guido Lauwaert kijkt naar foto's waarop zijn vader en zijn moeder staan. Hij kan het daarop houden: foto's waarop zijn vader en zijn moeder staan. Maar hij ziet en voelt zoveel meer en weet het in enkele regels te vatten. Zoals Williams suggereerde: hij vond iets dat een uitweg biedt.
Hier leest u op onze website ook nog een fijne recensie van Alvorens alles vervaagt.
Meer van Johan Braeckman
