Vissel schetst de belevingsgeschiedenis van Naff die zich langzaam bewust wordt van “Het Ding”, de oorlogsgebeurtenissen, waarvan zijn familieleden - sommigen kwamen na de Shoah thuis “in één groot niets waar niemand meer was” - zoveel last blijken te hebben en waarover zij slechts nu en dan tussen neus en lippen spreken. Vaak in cynische en sporadische zinnen zoals “Saar Nebbisj-niet-teruggekomen”, “Het is razziaweer vandaag”, “Hurra, hurra, ich bin wieder da!” en “Ik hoop niet dat het van die Auschwitzsoep is”. De auteur neemt de lezer vlotjes mee in het bewustzijn van een nieuwsgierig, onderzoekend, pienter en vroegrijp kind. De vragen die Naff ongeremd op de familieleden afvuurt zijn veel te indringend, rijten oude wonden open en brengen herinneringen naar boven die beter beneden kunnen blijven. Ze verschaffen hem ook alleen maar mistige en vage antwoorden. Naff beseft dat “Het Ding” waar ze altijd zo geheimzinnig over doen zowel datgene is waar niemand het over wil hebben, als datgene waar het toch voortdurend over gaat. En dat er met “het volk waar hij blijkbaar ook toe behoort”, iets donkers en verdrietigs is gebeurd.

Zijn fascinatie voor de waarheid slaat helemaal op hol als zijn broer een kernachtige toelichting geeft bij het doorbladeren van een fotoalbum: “Allemaal vermoord door die man met die snor”. Voor de zevenjarige jongen wordt het nu stilaan duidelijk waar die waas van geheimzinnigheid binnen de familie en die bedrukte sfeer in huis vandaan komt. Maar hij blijft niet bij de pakken zitten. In zijn schrift maakt hij tekeningen met bijpassende verhalen om de mensen op te vrolijken, te steunen en het weer goed voor ze te maken: “Ik wil de mensen van het volk helpen vrede te vinden”. Hij ontpopt zich als het ware als een wereldverbeteraar, een Messias zelfs. Maar dat valt bij de joodse gemeenschap niet altijd in goede aarde.

Wanneer het gezin verhuist van Amsterdam naar Zaandam ervaart Naff hoe het is om Jood te zijn en te vertoeven in een vreemde, eenzame wereld: het grote niets. Het belet hem echter niet om zijn messiaanse opdracht onafgebroken voort te zetten. Hier en daar zorgt hij voor hilarische reacties, niet in het minst als hij tijdens een tuinfeest vanop een podium zijn toehoorders bestookt met zijn rare verhalen en tekeningen. Naff waagt zelfs nog een flinke stap verder: hij wil uitzoeken wat er voor dat Ding was en de stamboom van hem en zijn volk ontrafelen. Niettemin besluit hij uiteindelijk zich wat meer in te houden om de wrijvingen met zijn familie te doen afnemen. Zijn stamboomonderzoek met overal doodlopende takken, verzeilt in één groot niets, zijn belangstelling voor het volk blijft. Hij beleeft zijn bar mitswa in de synagoge maar kan het helaas weer niet laten om daar een verzonnen verhaal voor te dragen. Na afloop wordt hij beleefd maar niet erg hartelijk gefeliciteerd.

Op de gereformeerde middelbare school in Zaandam is hij de enige Joodse jongen. Zijn liefde voor verhalen is hij echter niet kwijt en hij leest serieuze literatuur. Hij raakt steeds meer aangepast maar krijgt daardoor een hekel aan zichzelf. “Je kunt niet zomaar alles doen waar je zin in hebt zonder rekening te houden met je omgeving”, benadrukt zijn moeder. Die uitspraak betekent het einde van zijn geschreven en getekende verhalen. In het kader van een schoolopstel voor geschiedenis wordt zijn vader geïnterviewd. Deze laatste deinst er niet voor terug om het oorlogsverhaal van zijn familie uit de doeken te doen. Op één en dezelfde dag proeft Naff van zijn eerste seksuele ervaring en vertellen zijn ouders hem dat hij door een castingbureau naar Amsterdam wordt uitgenodigd om te figureren in een film over Anne Frank. Op de set ontmoet hij de mooie Iris van de zondagsschool. Op zijn zeventiende reist hij samen met haar naar Jeruzalem om er een schrijfcursus over de Shoah te volgen maar ook en vooral om zijn wortels op te zoeken. Hij voelt er de aanwezigheid en nabijheid van zijn voorvaderen, waardoor hij in plaats van naar de cursus te gaan liever iets buiten Jeruzalem haast dag en nacht de kippenren bezoekt die volgens de overlevering van zijn voorouders Henoch en Brucha is geweest. In het Joodse thuisland worden heden en verleden één en komt Naff door chronisch slaapgebrek zelf in een transcendentale en mystieke staat van het grote niets terecht. Waarmee de titel van het boek een dubbele betekenis krijgt: “Het Grote Niets” slaat enerzijds op de eenzaamheid en anderzijds op de leegte.

Nadav Vissel produceerde een pareltje, in een lichtvoetige en humoristische stijl. Iets wat we niet vaak aantreffen bij werken met een onderwerp als dit. De gruwelijkheden worden soms wel aangestipt maar nergens expliciet uitgebeeld. Het is ook een ontroerend verhaal omdat het voelt alsof je deel uitmaakt van het gezin. Bovendien houdt de scribent steeds de juiste toon aan: in het eerste gedeelte maakt hij de kinderwereld van Naff toegankelijk met relevante taal en gedachten, in het tweede gedeelte schrijft hij vanuit een puberbrein met al zijn onzekerheden. En last but not least weet hij steeds humor met tragiek te verbinden…

Marc De Bock