27 april 2022
Ben ik wel woke genoeg?
‘Ben ik wel woke genoeg?’ Dat vraagt auteur Martin Harlaar zich de laatste jaren steeds vaker af. ‘Ik droom er zelfs van. Geregeld word ik nat van het zweet wakker uit steeds dezelfde nachtmerrie. Ik zit in een klaslokaal en moet van een bont gezelschap studenten de vraag beantwoorden waar ‘LGBTQIAPK+’ voor staat, in de juiste volgorde, en het wil mij maar niet lukken. Geen probleem toen het nog twee of drie letters waren, maar in de afgelopen jaren kwam er bijna in elke nachtmerrie wel weer een letter bij, dus er was echt geen beginnen aan.’
Controversieel begrip
Zo opent Martin Harlaar zijn boek waaraan hij enkele jaren geleden begon te werken via een reeks columns die hij schreef voor de de website van het Vlaamse Humanistisch Verbond die verschenen tussen april 2021 en januari 2022. Dat was het begin van wat hij - zie de ondertitel van dit boek - zijn ontdekkingstocht door het land der Social Justice Warriors noemt. Die 23 columns vormen het eerste deel van dit lijvige boek.
Zo opent Martin Harlaar zijn boek waaraan hij enkele jaren geleden begon te werken via een reeks columns die hij schreef voor de de website van het Vlaamse Humanistisch Verbond die verschenen tussen april 2021 en januari 2022. Dat was het begin van wat hij - zie de ondertitel van dit boek - zijn ontdekkingstocht door het land der Social Justice Warriors noemt. Die 23 columns vormen het eerste deel van dit lijvige boek.
‘Ben ik wel woke genoeg?’ is zijn persoonlijke insteek. In het tweede deel ‘Het vrije woord en de wetenschappelijke methode in tijden van woke-activisme’ gaat hij internationaal en vraagt hij aan niet minder dan 26 academici in binnen- maar vooral in het Engelstalige buitenland om hun licht te laten schijnen over dat fenomeen. In alfabetische volgorde zijn dat: Dorian Abbot, Henry Bauer, Floris van den Berg, Peter Boghossian, Sarah Bracke, Johan Braeckman, Erwin Chemerinsky & Howard Gillman, Paul Cliteur, Meindert Fennema, Sibo Kanobana, Ruud Koopmans, Lawrence Krauss, Anna Krylov, Mary Lefkowitz, Judi Mesman, Helen Pluckrose, Julian Schaap, Harvey Silverglate, Peter Tatchell, Neil Thin, Rebecca Tuvel, Sebastien Valkenberg, Walter Van Steenbrugge, Richard Westra, Walter Weyns en Dick Zijp. Op het YouTube-kanaal van het Humanistisch Verbond kun je de interventies van de meeste auteurs volgen.
‘Woke’ is een breed, maar eerder vaag begrip dat voor heel wat controverse zorgt. Dat bleek onder meer op een symposium onder de uitdagende titel ‘Van activisme tot cancelcultuur en (zelf) censuur. Vormt woke een bedreiging voor de vrijheid van denken?’ dat op 19 maart 2022 gehouden werd in de Antwerpse universitaire campus door het Humanistisch Verbond en de Vrijzinnige Dienst Universiteit Antwerpen. De focus lag op de vraag of woke een bedreiging vormt voor de vrijheid van denken en voor het vrij onderzoek als fundament van de wetenschappelijke methode, en bij uitbreiding van de liberale, democratische en vrije samenleving. Het bleek dat de sprekers Dyab Abou Jahjah, Paul Boonefaes, Hans Boutellier, Karen Celis, Paul Cliteur, Eric Corijn, Mia Doornaert, Iman Lechkar, Koen Lemmens, Luc Sels, Rik Van de Walle, Floris van den Berg, Herman Van Goethem, Bernard Vanheusden, Jef Verschueren en Walter Weyns niet allemaal op dezelfde golflengte zaten in het beantwoorden van die vraag.
In zijn boeiend boek ‘Wie wat woke?’ noemt de Antwerpse socioloog Walter Weyns ‘Wokers' mensen die woke zijn (van ‘woke’, de verleden tijd van ‘wake up’, wakker worden), die zich scherp bewust zijn van alles wat fout en onrechtvaardig is in de samenleving. Er bestaat geen vast omlijnde groep van mensen die woke zijn. Een woker kan iemand zijn die niet ‘he’ of ‘she’ zegt, maar ‘they’, of in het Nederlands niet ‘hem’ of ‘haar’ maar ‘hun’, omdat je mensen niet op een geslacht mag vastprikken.
In de vraagstelling voor zijn boek focust Martin Harlaar op de vraag in hoeverre het vrije woord en de wetenschappelijke methode onder druk staan als gevolg van het woke-activisme. Volgens hem liggen universiteiten in de frontlinie van wat hij de Social Justice War noemt. ‘Studenten dringen aan op het ontslag van docenten die een ‘verkeerd’ woord hebben gebruikt of die ‘verkeerde’ ideeën hebben. Docenten gaan over tot zelfcensuur, en universiteitsbesturen vertonen weinig ruggengraat. In het Land van Woke wordt wetenschap ondergeschikt gemaakt aan ideologie.’
Wie is de Social Justice Warrior?
Martin Harlaar waagt zich met dit thema op glad ijs – dat siert hem – en hij doet dat met stijl, maar het is daar precies dat er naar mijn smaak wat schort. Als voorproefje van die stijl waarover ik struikel verwijs ik naar de inleidende zinnen waarin hij antwoord geeft op de vraagstelling van het boek ‘Ben ik wel woke genoeg?’ Dat is jammer, want inhoudelijk ga ik wel een eindje met hem mee, wanneer hij alludeert op het doorgeschoten karakter van sommige wokers. Zoals in zijn tweede stukje waarin hij schrijft: ‘Ik kwam er pas recentelijk achter dat ik een bevoorrechte, racistische cisgenderman ben, waar ik volgens de mensen die wel woke zijn niet veel kan aan doen, behalve schuld bekennen en mijn mond houden. En met dat laatste heb ik mijn hele leven al moeite.’
Martin Harlaar waagt zich met dit thema op glad ijs – dat siert hem – en hij doet dat met stijl, maar het is daar precies dat er naar mijn smaak wat schort. Als voorproefje van die stijl waarover ik struikel verwijs ik naar de inleidende zinnen waarin hij antwoord geeft op de vraagstelling van het boek ‘Ben ik wel woke genoeg?’ Dat is jammer, want inhoudelijk ga ik wel een eindje met hem mee, wanneer hij alludeert op het doorgeschoten karakter van sommige wokers. Zoals in zijn tweede stukje waarin hij schrijft: ‘Ik kwam er pas recentelijk achter dat ik een bevoorrechte, racistische cisgenderman ben, waar ik volgens de mensen die wel woke zijn niet veel kan aan doen, behalve schuld bekennen en mijn mond houden. En met dat laatste heb ik mijn hele leven al moeite.’
Dat is zeker terecht maar in zijn repliek pompt hij zich, voornamelijk door die columnachtige, sarcastische stijl, op tot een andersoortige Social Justice Warrior. Wat te denken van de laatste alinea van zijn inleiding: ‘In dit boek zult u de woke-activisten, de Social Justice Warriors, aan het werk kunnen zien. U zult kennis kunnen maken met de (niet zelden gewelddadige) idolen van deze strijders. En u zult de eerste contouren kunnen ontwaren van de ideale, rechtvaardige samenleving die zij voor ogen hebben. Ja, het Paradijs van de Sociale Rechtvaardigheid ligt binnen handbereik! Treed alvast binnen in het voorportaal, beste lezer.’
Wie is nu die Social Justice Warrior? De Don Quichote die op de coverfoto een geharnaste ridder te lijf gaat zou dan ook wel eens de trekken en streken van Martin Harlaar kunnen hebben...
Wie is nu die Social Justice Warrior? De Don Quichote die op de coverfoto een geharnaste ridder te lijf gaat zou dan ook wel eens de trekken en streken van Martin Harlaar kunnen hebben...
Woke als hondenfluitje
Gelukkig is er dan het tweede deel van dit boek waarin het woke-fenomeen op een niet beladen manier wordt besproken en dat tevens een heel andere benadering heeft dan de samensteller van deze reader. Tussen de 26 bijdragen, het is onmogelijk om die allemaal in beeld te brengen, staat heel veel lezenswaardig. Neem nu de socioloog Julian Schaap bijvoorbeeld. Volgens hem komt de academische vrijheid niet onder druk te staan van het woke-activisme. Althans niet in Nederland. Daarmee sluit hij zich aan bij enkele sprekers op het woke-symposium die woke vooral als een Noord-Amerikaans fenomeen bestempelen en die in de eigen, al dan niet academische, omgeving daarvan niet zoveel merken.
Gelukkig is er dan het tweede deel van dit boek waarin het woke-fenomeen op een niet beladen manier wordt besproken en dat tevens een heel andere benadering heeft dan de samensteller van deze reader. Tussen de 26 bijdragen, het is onmogelijk om die allemaal in beeld te brengen, staat heel veel lezenswaardig. Neem nu de socioloog Julian Schaap bijvoorbeeld. Volgens hem komt de academische vrijheid niet onder druk te staan van het woke-activisme. Althans niet in Nederland. Daarmee sluit hij zich aan bij enkele sprekers op het woke-symposium die woke vooral als een Noord-Amerikaans fenomeen bestempelen en die in de eigen, al dan niet academische, omgeving daarvan niet zoveel merken.
‘Praten over ‘woke’ leidt af van echte problemen’ is de titel van een interessante bijdrage van de sociolinguïst Sibo Kanobana. Hij schrijft: ‘De extreme stemmen die zogenaamd ‘woke’ zijn baren me minder zorgen dan de extreemrechtse commentaren die je overal kan lezen.’ (p. 215) De voorbeelden van dat laatste zijn inderdaad legio. Tom Van Grieken, de voorman van het Vlaams Belang, gebruikt woke dolgraag als een hondenfluitje. In een opiniestuk op Palnws klaagt hij de censuur op sociale media aan. ‘Een vader die een foto van zijn zoon met Zwarte Piet postte, werd geblokkeerd omdat Facebook dat 'racisme' vond. Een Spaans politicus die zei dat een man niet zwanger kon worden, werd geband door Twitter wegens 'haatspraak'.’ Eerder al waarschuwde Van Grieken ook voor 'linkse indoctrinatie' op scholen. Dat gebeurt trouwens ook al in landen als Spanje en Frankrijk. Historica Annelien De Dijn, niet aanwezig in dit boek, zegt daarover: ‘Door zichzelf op te werpen als verdedigers van de vrijheid doen rechtse politici met andere woorden aan een vorm van gaslighting. Door steeds te hameren op de dreiging van de woke-dictatuur proberen zij een alternatieve werkelijkheid te creëren, die haaks staat op de realiteit. En met resultaat. De talking points van radicaal-rechts worden maar al te vaak overgenomen door de mainstream media.’ (1)
Sibo Kanokaba is, zoals Jan Blommaert - Let op je woorden! - sociolinguïst en hij weet maar al te best dat woorden ertoe doen. Dat weet ook extreemrechts dat intussen lekker garen spint van woke-uitspraken die zij in het belachelijke trekken of als een belediging beschouwen. Dat gaat vaak over dagdagelijkse dingen zoals onlangs op de gemeenteraad in Mortsel waar een regenboogzebrapad werd aangelegd. De reactie van Vlaams Blokker Marc Schampaert kwam prompt: ‘Met dit regenboogzebrapad willen jullie een welbepaalde seksuele geaardheid in de kijker zetten en zelfs propageren. Wij vinden dat moeilijk, want het is een vorm van provocatie van een deel van de bevolking. En dan heb ik het over de islam-aanhangers. Er zijn genoeg voorbeelden in de maatschappij te vinden van wat zij aanvangen met regenboogvlaggen en regenboogzebrapaden. Wij willen niet in die zin provoceren. Komen er binnenkort dan ook zebrapaden met zweepjes voor een welbepaalde groep of zebrapaden met ezeltjes en schaapjes?’ Het hondenfluitje doet zijn werk.
Tja, misschien heeft de Nederlandse journalist Joris Luyendijk wel gelijk. In een interview met Humo naar aanleiding van zijn ‘De zeven vinkjes’ zegt hij laconiek dat hij in dat boek nergens over woke spreekt: ‘Het is een waardeloze term die alleen dient ter sabotage van een inhoudelijk gesprek.’
Walter Lotens
Walter Lotens
(1) Annelien De Dijn, Is Vlaanderen op weg naar een woke-dictatuur? Hoogleraar moderne politieke geschiedenis aan de Universiteit Utrecht en auteur van ‘Vrijheid. Een woelige geschiedenis’ (2021) in een column in sampol.be
Het boek Ben ik wel Woke genoeg? van Martin Harlaar werd eveneens gerecenseerd door Fons Mariën en Paul Cliteur.
Meer van Walter Lotens
Het boek Ben ik wel Woke genoeg? van Martin Harlaar werd eveneens gerecenseerd door Fons Mariën en Paul Cliteur.
