22 juli 2022
Hegel. Een biografie.
Bij uitgeverij Ten Have verschenen reeds eerder belangwekkende biografieën, zoals die van Wittgenstein en Kierkegaard. De lijvige banden waren steeds zeer mooi verzorgd en schitterend van inhoud. Ook deze keer is “Hegel, een biografie” een indrukwekkende verwezenlijking van deze uitgeverij.
Auteur van deze monumentale biografie is de Duitse journalist en socioloog Jürgen Kaube (°1962). Hij studeerde filosofie, Duits en kunstgeschiedenis aan de Vrije Universiteit in Berlijn. Vervolgens stapte hij over naar economie en studeerde af met een graad in economie. Slechts even werkte hij als universitair medewerker sociologie aan de Universiteit van Bielefeld. Hij werd uitgever van de Frankfurter Allgemeine Zeitung en docent moderne Duitse literatuur aan de Universiteit van Heidelberg.
Met Hegel, een biografie laat Kaube ons kennismaken met de wereld van Hegel. De filosofie van Hegel is een historische filosofie, een geschiedfilosofie waarin het dialectisch proces van de geschiedenis centraal staat. Hierbij is de leidende gedachte dat de geschiedenis zich voortbeweegt door tegenstelling (these – antithese), die telkens op botsingen uitlopen en dan een synthese opleveren. Daarna nemen de tegenstellingen weer toe en ontstaat opnieuw een conflict.
Deze logica verwoordt Hegel tot de these: de waarheid (God) kan niet worden gekend. De antithese: ze (Hij) kan alleen negatief worden gevoeld. En de synthese: haar (Hem) verwerkelijken is een niet-vervulbare plicht. Dit levert voor Hegel een dramatische uitkomst op die tegengesteld is aan de drie stellingen: God is dood. Hiermee loopt Hegel voor op de latere existentiefilosofen. Reeds in 1795 stelt Hegel deze morele wetgever in de plaats van God: “De zuivere rede, die geen beperkingen kent, is de godheid zelf.” Dat wil zeggen dat de menswording van God kan worden opgevat als de godwording van de mens. Volgens Hegel, in elk geval van diegene die van zijn rede gebruik kan maken en zich verzet tegen de despotie die uit naam van God over de mensen wordt uitgeoefend. Hegel heeft zich ook steeds gestoord aan de aanname dat de mens te zwak is voor argumenten van de zuivere rede.
Hegel doet alle moeite om de eigen tijd te vatten. De wereld maakt op dat ogenblik zeer turbulente tijden mee. De snelle opvolging van Verlichting, Franse Revolutie, Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog, het failliet van Engeland, de Vormingsrevolutie in Duitsland, opkomst en val van Napoleon, samen met een enorme technologische vooruitgang, zet de wereld op zijn kop. Hegel wil die wereld in haar totaliteit begrijpen in en door het denken en behoort daardoor tot de idealistische filosofen.
Kaube volgt nauwgezet het leven van Hegel. De grenzen van diens horizon worden echter zeer ruim opgevat. Hij verkent zowel de leefwereld van Hegel als van zijn vrienden en tegenstanders. Hegels gedachtewereld wordt getoetst aan de andere filosofische stromingen en filosofen van zijn tijd.
Zijn drie hoofdwerken komen, uiteraard, uitvoerig en vaak aan bod: Fenomenologie van de geest (1807), Wetenschap en logica (1812-1816) en Hoofdlijnen van de rechtsfilosofie (1821) worden tegen de achtergrond van hun ontstaansgeschiedenis gehouden.
Zijn drie hoofdwerken komen, uiteraard, uitvoerig en vaak aan bod: Fenomenologie van de geest (1807), Wetenschap en logica (1812-1816) en Hoofdlijnen van de rechtsfilosofie (1821) worden tegen de achtergrond van hun ontstaansgeschiedenis gehouden.
Kaube legt zich niet enkel toe op de beschrijving van de figuur Hegel als mens, maar meer nog kijkt hij naar het ontstaan en groei van diens filosofisch werk. Op die manier omvat de studie “Hegel, een biografie” in werkelijkheid twee grote compartimenten: de mens Hegel en daarnaast diens filosofie. Kaube maakt duidelijk dat die twee delen niet apart zijn te beschrijven. Hegel paste in zijn tijd, de tijd van de geest die alles toetst en test, alles doordenkt. Het valt dan ook niet te verwonderen dat Hegel vrijmetselaar was. Met dit werk slaagt Jürgen Kaube erin een beeld van een van de invloedrijkste filosofen aller tijden te schetsen en gaandeweg diens filosofie uit te leggen en te duiden in de tijd. Dit is geen sinecure, maar de auteur is erin geslaagd zowel de figuur Hegel als diens filosofie boeiend over te brengen.
Vaak wordt getracht een filosoof of zelfs een hele filosofie in een zin samen te vatten. Van Hegel zijn er vele, beroemde citaten. De uitspraak die het meest wordt geciteerd en wel los van de tekst waarin ze voorkwam is “Alles wat is, is redelijk en alles wat redelijk is, moet zijn”. Ze komt in vele variaties voor, deze versie sprak Hegel uit bij een ontmoeting met Heinrich Heine.
Uiteraard voegt de auteur aan dit wetenschappelijk werk een zeer uitgebreid deel met “Noten” achteraan toe. Verder is in het boek een katern met 32 betekenisvolle afbeeldingen opgenomen, wat deze uitgave – met leeslint – een nog mooier uitzicht verleent.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Uiteraard voegt de auteur aan dit wetenschappelijk werk een zeer uitgebreid deel met “Noten” achteraan toe. Verder is in het boek een katern met 32 betekenisvolle afbeeldingen opgenomen, wat deze uitgave – met leeslint – een nog mooier uitzicht verleent.
Paul Van Aelst
