Bonen definieert Broeckaert als de eetbare zaden van een groot aantal planten uit de familie van de vlinderbloemen, de Fabaceae. Daaronder vallen, onder meer, alle peulvruchten. Dus dat zijn erwten, tuinbonen, sojabonen, linzen en kikkererwten. Maar ook limabonen, zwarte bonen, pintobonen, witte bonen, flageoletbonen en bruine bonen. Die laatste zijn eigenlijk allemaal dezelfde soort bonen, het zijn variëteiten van de “gewone boon”. Daartoe behoren ook de sperzieboon en de snijboon, alleen eten we dan de hele, onrijpe, peul op. Als je ‘m openmaakt kun je de premature boontjes zien zitten. Hetzelfde geldt voor het peultje en de suikererwt. Ieder voorafgegaan door een kunstig groen tekeningetje van de Nederlandse illustrator Joost Stokhof, hebben de 13 aanstekelijke verhalen in dit boek betrekking op tien peulvruchten en twee buitenbeentjes, want Broekaert neemt de koffieboon en de cacaoboon mee, en dat zijn bessen. Eén verhaal handelt over bonen in conservenblikjes. 

Wat valt er hoofdzakelijk te onthouden uit al die boeiende verhalen? Eerst en vooral toch de vaststelling dat het bescheiden erwtje aan de wieg stond van een van de belangrijkste revoluties uit de geschiedenis van de mensheid: de ontwikkeling van de landbouw, oftewel de neolithische revolutie. Die vormde de overgang van een samenleving van jager-verzamelaars met een rondtrekkend bestaan (nomadisme) naar een samenleving van mensen die in nederzettingen woonden (sedentarisme) en aan akkerbouw en veeteelt deden. Ook werden voorraden aangelegd voor slechtere tijden. Deze revolutie heeft zich op diverse plaatsen op de wereld en onafhankelijk van elkaar voltrokken. Telkens zie je dat landbouw begon met een combinatie van granen en bonen. Die vullen elkaar bijzonder goed aan. Granen groeien snel, zitten vol koolhydraten en trekken stikstof uit de grond. Peulvruchten zijn dan weer rijk aan eiwitten en fixeren stikstof met hun wortels in de grond. Samen vormen ze de basis van een gezond en evenwichtig dieet. In de Vruchtbare Sikkel (een historische regio in het Midden-Oosten die de Levant, Mesopotamië en Oud-Egypte omvat) waren het tarwe en gerst met erwten en linzen, in Midden-Amerika maïs en meerdere bonensoorten, in Afrika sorghum (kafferkoren), parelgierst met cowpeas en pinda’s, in China gierst, rijst en sojabonen.

Je verneemt ook waarom het verorberen van bonen tot flatulentie kan leiden, waarom de Griekse presocratische filosoof Pythagoras van Samos het eten van (tuin)bonen verbood en dat Karel de Grote met zijn “Capitulare de villis vel curtis imperii” (een landgoedverordening die hij als gedetailleerd voorschrift over het beheer van de kroondomeinen uitvaardigde) erin slaagde zijn onderdanen daadwerkelijk veel sterker, gezonder en talrijker te maken door de verplichte verspreiding van de tuinboon en aldus de Karolingische Renaissance het levenslicht zag.
Je leert eveneens welke lange weg diende afgelegd om sojabonen eetbaar te maken, dat de grote precolumbiaanse beschavingen werden onderhouden door een landbouwsysteem gebaseerd op de drie-eenheid maïs, bonen en pompoen, waarom de boon in de Amerika’s als vleesvervanger belangrijker is geweest dan in Europa en Azië en welke centrale rol de cacaoboon en de pinda speelden in een ingrijpende en duistere episode van de wereldgeschiedenis.

In hoofdstuk 9 ontdekken we het verband tussen de populariteit van koffiehuizen en de geboorte van de Verlichtingsidealen die in de vroegmoderne periode zouden uitmonden in de Amerikaanse en Franse Revolutie. Het daaropvolgende hoofdstuk verplaatst ons naar het Frankrijk van de industriële revolutie waaruit we opsteken dat aldaar de Franse suikerbakker Nicolas Appert het conservenblikje uitvond en door Napoleon Bonaparte misschien wel als de belangrijkste militaire innovatie van de negentiende eeuw werd geïntroduceerd. Honger en ondervoeding waren immers de grootste vijand van diens leger, maar dat veranderde toen de conserven op het strijdtoneel verschenen: luchtdicht afgesloten, gepasteuriseerd blikvoer dat heel lang vers bleef. En de eerste ingemaakte voedingswaren waren, je raadt het al, bonen.

De laatste delen van het boek maken ons wijzer over de zwartoogboon als symbool van de geëmancipeerde zwarte gemeenschap in de Verenigde Staten, over de sociale, culturele en politieke betekenis van de kikkererwt in het eindeloze Arabisch-Israëlisch conflict en tenslotte over de ongelooflijk voedzame, makkelijk te telen en eiwitrijke lupineboon als middel om de menselijke beschaving en haar biotoop van de dagende ondergang te redden.

De wereldgeschiedenis in twaalf bonen is een ode aan de boon en schenkt een ultiem eerherstel aan dit oeroude gewas. Alle verhalen vormen samen een flink stukje vermakelijke en originele wereldgeschiedenis. Want vanuit elke boon, vertelt Broekaert de geschiedenis van een politiek wereldconflict, een cultuurhistorische periode of de mondiale impact van een gebeurtenis. En dit vanaf het neolithicum tot… het einde der tijden. Grandioos!

Marc De Bock