5 december 2023
Voor Vlaanderen, volk en Führer
Aline Sax is geboren in Antwerpen op 20 maart 1984. Ze is een Vlaamse auteur van jeugdboeken en adolescentenromans. Geschiedenis is haar passie en dat komt zowel in haar romans als in haar beroepsleven tot uiting. Ze studeerde geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen en doctoreerde met het proefschrift “Voor Vlaanderen, volk en Führer. De motivatie en het wereldbeeld van Vlaamse collaborateurs tijdens de Tweede Wereldoorlog”. Nu werkt zij als onderzoekscoördinator bij het historisch projectbureau Geheugen Collectief en doceert Publieksgeschiedenis aan de Universiteit Antwerpen. In 2012 werd haar proefschrift uitgegeven voor het grote publiek en dit werk beleeft nu zijn vijfde herdruk.
In dit boek onderzoekt historica Aline Sax waarom de collaborateurs tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerden. Ze komt tot de bevinding dat het meestal jonge mannen waren van bescheiden sociale afkomst. Deze vaststelling verschilt aanzienlijk van het cliché waarmee een Vlaamse elite de collaboratie na de oorlog probeerde te verheerlijken. Zij stelden de collaboratie voor als de activiteit van politieke, culturele en intellectuele leiders. Volgens hen waren het idealisten die meenden dat de Duitse bezetter Vlaanderen zou geven wat in de Belgische democratie niet lukte. Uiteindelijk werden hun wensen op het einde van de oorlog niet bewaarheid.
Wel was daar het anonieme voetvolk van de collaboratie die het vuile en gevaarlijke werk opknapten, tot vechten aan het Oostfront toe. Die “kleine” collaborateurs verdwenen naamloos in de statistieken van de naoorlogse repressie. Het is de verdienste van de auteur Sax dat ze hen uit die anonimiteit haalt. Ze onderzoekt wat deze mensen ertoe bracht om in de collaboratie te stappen. Volgens haar onderzoek beriepen ze zich vooral op ideologische motieven, extreemrechtse en antidemocratische politieke opvattingen. Vlaams idealisme was van ondergeschikt belang.
In Voor Vlaanderen, volk en Führer vind je de neerslag van dit zeer indringend onderzoek naar de motieven van de gewone Vlaming die gedurende WO II – en soms zelfs al vroeger – met nazi-Duitsland collaboreerde. Met dit doel raadpleegde ze de dossiers van het auditoraat-generaal dat vanaf september 1944 tot einde 1949 in totaal 405.067 dossiers samenstelde. Hiervan leidden 57.254 aanklachten tot een strafrechtzaak. Hieruit volgden dan weer 53.000 veroordelingen: 38% Franstalige en 62% Vlaamse dossiers.
De representatieve steekproef van Sax omvatte 326 Vlaamse dossiers. Hieruit blijkt dat zo’n derde van de collaborateurs uit persoonlijke motieven handelde. Bij de anderen was het instemming met de ideologie van de Nieuwe Orde, die onder andere tot uiting kwam met een verheerlijking van Hitler en diens nationaalsocialisme. Vlaanderen was slechts de schijnrede om antidemocratische standpunten achter te verbergen of om eenvoudige burgers te winnen voor het brute fascisme. Met haar bevindingen corrigeert Sax de beeldvorming over de collaboratie die in Vlaams-Nationale kringen nog altijd verkondigd wordt.
Dit boek geeft antwoord op blijvende vragen over het verleden en zet oude onjuistheden recht. Sax laat in haar onderzoek geen gevoelens spreken, maar stoelt haar conclusies op juridische stukken die in de repressiedossiers werden opgenomen. Ze merkt op dat wat in Vlaanderen “repressie” heet, in Nederland als “zuivering” aangeduid wordt.
Dit knappe onderzoekswerk bevestigt eindelijk op onweerlegbare wijze de neutrale inzichten over de collaboratie. Ze stuurt de stereotypen die over de collaboratie rondgaan, gefundeerd bij. De grondige analyse toont aan dat de motieven van de “gewone collaborateur” doorgaans minder nobel waren dan tot nu voorgesteld. Velen verheerlijkten Hitler en waren bereid voor hem zware offers te brengen.
Aline Sax heeft met dit boek een weloverwogen en stevig gefundeerde studie aan de geschiedschrijving van de Tweede Wereldoorlog toegevoegd. Haar gevolgde methode is deugdelijk, het bronnenmateriaal was onontgonnen en staat boven iedere verdenking. Ze is er vervolgens in geslaagd om dit zeer omvangrijk onderzoek in een leesbaar boek te gieten. Een werk dat Vlaanderen een stap verder zet in de realiteit.
Overeenkomsten zoeken en vinden met huidige toestanden zijn niet moeilijk. Met haar werk bewijst Sax hoe nuttig en ernstig geschiedenis te nemen is. Lessen uit het verleden geven inzicht in huidige maatschappelijke ontwikkelingen. De verdienste van dit boek is dan ook onschatbaar groot.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
