Het boek bestaat uit twee grote delen. Het eerste deel maakt de balans op van de Duitse politiek en samenleving in de nadagen van de “Zwarte Republiek” (zwart is de partijkleur van Angela Merkels christendemocratische CDU). Het is het verhaal van partijen en stromingen die met elkaar wedijveren om het overwicht in het politieke en maatschappelijke discours. Het tweede deel bevat negen hoofdstukken met columns die tussen 2016 en 2021 op Doorbaak.be en Knack.be verschenen. Het is een tocht langs een reeks mijlpalen van de rijke Duitse intellectuele geschiedenis, bezaaid met de indrukwekkende verwezenlijkingen van het Duitse vernuft en de al even beklijvende mislukkingen. Met tientallen portretschetsen van Duitse vooraanstaande figuren uit heden en verleden en hun invloed op het hedendaagse Duitse geestelijke klimaat. Zoals Johann Joachim Winckelmann, Stendhal, Gothold Ephraim Lessing, Wilhelm von Humboldt, Friedrich Hölderlin, Jacob Burckhardt, Marcel Reich, Joseph Beuys, Rosa Luxemburg, Kurt Eisner, Wolf Biermann, Rudi Dutschke en vele anderen. Zonder vooruitwijzende denkers te vergeten, onder meer Friedrich Engels, Karl Marx, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Hans Freyer, Karl Jaspers, Robert Spaemann en Wolfgang Harich. Doorspekt met leuke weetjes en anekdotes maar ook spijkerharde feiten.

De portretschetsen zijn kort - gemiddeld zo’n vier of vijf pagina’s - zonder gebruik van academisch jargon waarmee ze erg toegankelijk worden gehouden. Opmerkelijk is dat de vele citaten zowel in het oorspronkelijke Duits als in hun vertaling werden opgenomen. Wil Rochtus hiermee illustreren hoeveel scherper en duidelijker standpunten en beweringen in het Duits kunnen worden uitgedrukt dan in het Nederlands? Evenzeer markant is het voorwoord van Jan Leyers. Deze bekende Antwerpse muzikant, televisiemaker en filosoof vat het boek samen als een uitstekende gids voor de lezer die zich wenst te verdiepen in het Duitse geestesleven. Een rake duiding net zoals deze op de achterflap van Ton Nijhuis, directeur van het Duitsland Instituut Amsterdam, die het boek omschrijft als “een rijke caleidoscopische bundel over de Duitse geschiedenis en politieke cultuur” en van Ine Van Linthout (professor aan de VUB, medestichteres en directrice van das Kulturforum Antwerpen) die gewaagt van “een ideale introductie tot Duitslands actualiteit en verleden”.

Dirk Rochtus besteedt in dit boek ook uitgebreid aandacht aan de “Vergangenheitsbewältigung”, de verwerking van het nationaalsocialistische verleden. De kijk van historicus Ernst Holte op de worsteling met dat naziverleden ontketende de “Historikerstreit”, de polemiek die van 1986 tot 1988 werd gevoerd door Duitse intellectuelen over oorsprong en historische plaatsbepaling van de Holocaust en het nationaalsocialisme. En daarbij onvermijdelijk aansluitend onderzoekt de auteur hoe het te verklaren valt dat Hitler ooit aan de macht kon komen en of een machtsovername door extreemrechts in onze hedendaagse democratie nog wel mogelijk is. Ook de vraag of het genocide-project als een historisch unicum moet worden gezien of kan vergeleken worden met het Goelagsysteem in de Sovjet-Unie, wordt sterk belicht.

Zijn bewondering voor de Duitse debatcultuur, belet Dirk Rochtus evenwel niet om zijn ongerustheid te uiten over de polarisering en de onverdraagzaamheid die thans om zich heen grijpt in het land van de “denkers en dichters”. Hij besluit dan ook dat de vrijheid van denken vandaag belaagd wordt door de herauten van de morele superioriteit en door de “overgeleverde wereldbeelden die hun fundament in het bijzonder in de godsdiensten hebben”, verwijzend naar een citaat van Duitslands beroemdste levende filosoof, de 91-jarige Jürgen Habermas.

Marc De Bock