3 september 2022
Het evangelie van de nieuwe wereld
Maryse Condé is een Franstalige schrijfster, geboren in Guadeloupe, als jongste van acht, moeder vurig katholiek, vader uitgesproken atheist. Haar ouders stuurden haar naar Lycée Fénelon, studies Engels aan de Sorbonne, lesgeefster in Guinee, Ghana en Senegal. Ze bouwde een academische carrière op aan de Universiteiten van Californië, Berkeley, UCLA, de Sorbonne, de Universiteit van Virginia en de Universiteit van Nanterre.
Ze trouwde met Mamadou Condé, een Guineese acteur en een tweede keer met Richard Philcox, die de meeste van haar romans vertaalde in het Engels en over haar gezondheid waakte toen ze op het einde van haar leven slachtoffer werd van een hersentumor waarbij ze bijna blind werd. Ze begon pas laat te schrijven. “Een kracht heeft me gedwongen te schrijven en rond mijn 40e kon er niet meer aan weerstaan. Ik moest gehoorzamen.” Daarna werd schrijven een dagelijkse iets, zoals eten en ademen wat resulteerde in een lange reeks van meestal historische romans, waarin ze raciale, gender en culturele kwesties in verschillende historische tijdperken en locaties bestudeerde.
Een opmerkelijke fase in haar leven is een tien jaar lange poging om haar opvatting over négritude waar te maken en zich als zwarte Antilliaanse in een Afrikaans land te vestigen: “Een plek waar ik welkom zou zijn”. Dat wordt een mislukking: haar kinderen worden als “Toubab” bestempeld, zijzelf als Europees, waarna ze moet besluiten dat “négritude” een droom is. “Mooi, maar het heeft nooit gewerkt.”
De misschien belangrijkste visie die ze heeft over het leven, vat ze samen in een interview: “Ik hou van het idee dat we allen zoekers zijn. We lopen soms verloren maar we zoeken. Ik haat mensen die alle antwoorden kennen, die geloven “beter” weten, begrijpen en zien dan de anderen.”
“Het evangelie van de nieuwe wereld” zou de roman moeten worden “qui sera le dernier et le plus fort, le plus audacieux que j’aie écrit.” Ze is ambitieus en verwijst als voorbeelden naar Saramango en Coetzee, grote schrijvers die beiden een belangrijke roman over jeugd en leven van Christus schreven.
Zelf kan ze niet meer schrijven. Ze dicteert het boek in stukken aan haar man die ze uittikt, voorleest en de door haar gewenste veranderingen aanbrengt tot ze tevreden is met het resultaat.
“Het evangelie van de nieuwe wereld” zou de roman moeten worden “qui sera le dernier et le plus fort, le plus audacieux que j’aie écrit.” Ze is ambitieus en verwijst als voorbeelden naar Saramango en Coetzee, grote schrijvers die beiden een belangrijke roman over jeugd en leven van Christus schreven.
Zelf kan ze niet meer schrijven. Ze dicteert het boek in stukken aan haar man die ze uittikt, voorleest en de door haar gewenste veranderingen aanbrengt tot ze tevreden is met het resultaat.
De aanvang van de roman vat ik samen met enkele korte zinnetjes uit het boek, in een poging ook de “smaak” even weer te geven.
“Maya was zojuist bevallen in deze stal van het echtpaar Jean-Pierre en Eulalie Ballandra, tussen de zakken mest, jerrycans met onkruidverdelger en landbouwwerktuigen. Haar vurige, poëtische nachten hadden geresulteerd in dat slijmerige hoopje dat op haar poepte en piste: een pasgeboren kind. Ze voelde zich afschuwelijk omdat ze haar kind ging achterlaten maar er was geen andere oplossing en ze was erin geslaagd haar toestand voor haar ouders verborgen te houden, want ze kon niet thuiskomen met een bastaardkind in haar armen.”
“Het kind hield zijn piepkleine vuistjes ter hoogte van zijn mond en lag opgerold tussen de hoeven van de ezel die hem verwarmde. De sterren vertoonden een zeer ongewone constellatie, wat betekende dat diegene die die nacht geboren werd, een buitengewone lotsbestemming zou kennen.” Een onverwacht bijbels schouwspel, dus. Om de alternatieve scène nog wat bij te kleuren: “Enkele dronkaards beweerden later dat ze een vijfpuntige ster boven het huis gezien hadden.”
Pompette, de hond van de Ballandra’s vond het ding in de stal ook ongewoon en trok zijn bazin mee bij de zoom van haar jurk. Die zag het kind, vouwde haar handen en mompelde: “Een wonder! Dat is een geschenk van God dat ik niet verwachte.”
“Maya was zojuist bevallen in deze stal van het echtpaar Jean-Pierre en Eulalie Ballandra, tussen de zakken mest, jerrycans met onkruidverdelger en landbouwwerktuigen. Haar vurige, poëtische nachten hadden geresulteerd in dat slijmerige hoopje dat op haar poepte en piste: een pasgeboren kind. Ze voelde zich afschuwelijk omdat ze haar kind ging achterlaten maar er was geen andere oplossing en ze was erin geslaagd haar toestand voor haar ouders verborgen te houden, want ze kon niet thuiskomen met een bastaardkind in haar armen.”
“Het kind hield zijn piepkleine vuistjes ter hoogte van zijn mond en lag opgerold tussen de hoeven van de ezel die hem verwarmde. De sterren vertoonden een zeer ongewone constellatie, wat betekende dat diegene die die nacht geboren werd, een buitengewone lotsbestemming zou kennen.” Een onverwacht bijbels schouwspel, dus. Om de alternatieve scène nog wat bij te kleuren: “Enkele dronkaards beweerden later dat ze een vijfpuntige ster boven het huis gezien hadden.”
Pompette, de hond van de Ballandra’s vond het ding in de stal ook ongewoon en trok zijn bazin mee bij de zoom van haar jurk. Die zag het kind, vouwde haar handen en mompelde: “Een wonder! Dat is een geschenk van God dat ik niet verwachte.”
Het echtpaar Ballandra was, niettegenstaande hun vurige kinderwens, op gevorderde leeftijd nog steeds kinderloos. Ze noemden het jongetje “Pascal” omdat het geboren werd op de avond voor Pasen. En niet Kerstavond, het soort anomalie waarmee Maryse Condé herhaaldelijk zal spelen in “Het evangelie”. Zoals trouwens het herhaaldelijk geven van suggestieve namen, zoals “Corazon” dat hart betekent en “Tejera” dat veronderstelt door God bestemd om grote daden te verrichten.
Er zijn nog andere factoren die een eigenaardig soort religieus vermoeden rond het kind weven. Tijdens haar zwangerschap had Maya elke nacht een droom gehad waarin "een engel haar vertelde dat ze zou bevallen van een zoon wiens missie het zou zijn om het aanzicht van de wereld te veranderen".
Het was blijkbaar de bedoeling van Maryse Condé een soort pdeudo-evangelie te schrijven met een mestizo als hedendaagse messias, geboren in West-Indië, geadopteerd door een christelijk echtpaar, geboren uit een vrouw die bekeerd was tot de islam en een Braziliaanse vader die een ashram stichtte. Corazon en Maya komen niet uit dezelfde sociale klasse. Corazon onderwijst religieuze studies aan de Universiteit van Asuncion, Jean-Pierre en Eulalie zijn erg religieus en hebben een andere huidskleur, Jean-Pierre is Afrikaans, Eulalie stamt af van Vikingen.
Er zijn nog andere factoren die een eigenaardig soort religieus vermoeden rond het kind weven. Tijdens haar zwangerschap had Maya elke nacht een droom gehad waarin "een engel haar vertelde dat ze zou bevallen van een zoon wiens missie het zou zijn om het aanzicht van de wereld te veranderen".
Het was blijkbaar de bedoeling van Maryse Condé een soort pdeudo-evangelie te schrijven met een mestizo als hedendaagse messias, geboren in West-Indië, geadopteerd door een christelijk echtpaar, geboren uit een vrouw die bekeerd was tot de islam en een Braziliaanse vader die een ashram stichtte. Corazon en Maya komen niet uit dezelfde sociale klasse. Corazon onderwijst religieuze studies aan de Universiteit van Asuncion, Jean-Pierre en Eulalie zijn erg religieus en hebben een andere huidskleur, Jean-Pierre is Afrikaans, Eulalie stamt af van Vikingen.
Pascal is een prachtige baby, bruine huidskleur, grijsgroene ogen “als de zee die het land omringt”. Hij zal altijd dat “iets” blijven hebben dat hem anders maakt en de som van al deze antecedenten, tegenstellingen, oblieke verwijzingen en biologische mengvorm scheppen de verwachting zonder twijfel van gemengde samenstelling, zoals noodzakelijk zal zijn voor een moderne messias.
Pascal groeit op als een gelukkig kind, terwijl er rondom hem een vermoeden blijft bestaan dat hij ergens van goddelijke afkomst zou zijn. Geruchten en tekenen dragen en doen deze veronderstelling groeien. Geruchten, onduidelijke maar persistente “tekenen”, “mirakels” en oblieke verwijzingen zullen hem gedurende zijn hele leven blijven achtervolgen, hem afwisselend verheffen tot de zoon van een God en verstoten als bedrieger en des duivels. Hij is een charismatische man. Een kerk zal “De Ark van de Nieuwe Verbinding” heten, er zal zonder zijn instemming een boek over zijn leven geschreven worden: “Leven en lessen van Pascal”. Een vriend heeft de naam “Espiritu” en twee van zijn volgelingen heten Judas en Luther. Zijn vrienden geloven dat hij de gave heeft mirakels te doen. Maar Pascal blijft twijfelen. Hij stelt zich de eeuwige vragen: “Waar kom ik vandaan? Wat doe ik hier op aarde? Waar ga ik naartoe?” Soms denkt hij het antwoord gevonden te hebben, maar de volgende dag is er van die zekerheid niets meer over. Hij zou graag willen geloven dat hij de taak heeft een speciale boodschap te verspreiden, de boodschap van een mooiere wereld, toleranter, harmonieuzer, maar het gaat zijn krachten te boven.
Pascal groeit op als een gelukkig kind, terwijl er rondom hem een vermoeden blijft bestaan dat hij ergens van goddelijke afkomst zou zijn. Geruchten en tekenen dragen en doen deze veronderstelling groeien. Geruchten, onduidelijke maar persistente “tekenen”, “mirakels” en oblieke verwijzingen zullen hem gedurende zijn hele leven blijven achtervolgen, hem afwisselend verheffen tot de zoon van een God en verstoten als bedrieger en des duivels. Hij is een charismatische man. Een kerk zal “De Ark van de Nieuwe Verbinding” heten, er zal zonder zijn instemming een boek over zijn leven geschreven worden: “Leven en lessen van Pascal”. Een vriend heeft de naam “Espiritu” en twee van zijn volgelingen heten Judas en Luther. Zijn vrienden geloven dat hij de gave heeft mirakels te doen. Maar Pascal blijft twijfelen. Hij stelt zich de eeuwige vragen: “Waar kom ik vandaan? Wat doe ik hier op aarde? Waar ga ik naartoe?” Soms denkt hij het antwoord gevonden te hebben, maar de volgende dag is er van die zekerheid niets meer over. Hij zou graag willen geloven dat hij de taak heeft een speciale boodschap te verspreiden, de boodschap van een mooiere wereld, toleranter, harmonieuzer, maar het gaat zijn krachten te boven.
Dan komt hij te weten dat de Ballandra’s niet zijn biologische ouders zijn en hij geraakt geobsedeerd door zijn onbekende afkomst. Hij gaat op zoek naar zijn ouders, geholpen en gestimuleerd door de afgezant “Espiritu” die hem telkens weer weet aan te zetten tot een volgende onderneming, niet enkel als alles goed gaat en hij op handen gedragen wordt, maar ook als hij het voorwerp is van laster, hoon, fysiek geweld. Zijn zoektocht roept dikwijls het leven van Christus op. Hij bezoekt twee zusters genaamd Martha en Maria, en als Maria voor hem neerknielt en hem Meester noemt, herinert hij er haar eerder bot aan dat ze vroeger samen het bed deelden.
Het is niet de bedoeling om de evangeliën te parodiëren, noch om ze te herschrijven vanuit een postkoloniaal perspectief. Maar wat moet men doen als men werkelijk de zoon van een God is? Kunnen we het lot van de mensen veranderen, haat doen verdwijnen, de wereld rechtvaardiger maken, zonder ongelijkheid, racisme, met de gelijkheid voor vrouwen. Vrijheid, natuurlijk.
Al het vorige doet misschien veronderstellen dat dit boek de roman is van een “Moderne Messias” die komaf maakt met klasse, huidskleur, afkomst, onrechtvaardigheid, tussendoor ook nog de klimaatscrisis oplost. Maar de verhaallijn van het boek is gewoon ontgoochelend. Als patroon is de zoektocht een levenslang reisverhaal, met toeristische tips en verhalen over alles en nog wat. Over eten, met veel aandacht voor koken, drinken, slapen, relaties en vrijen, reizen, roken (Pascal rookt), onzekerheid en weer moed vatten, niet goed weten wat doen, door de omstandigheden en het lot gestuurd worden, drama en soms humor. Zo heet de auteur van de vergoddelijkende biografie “Marcel Marcelin” (Sempé) en Espiritu verzorgt niet zozeer de reis als rondwarende heilige geestelijke entiteit maar vliegt letterlijk rond in een privé Gulfstream G650 jet. Judas Eluthère wordt minister van Sociale Cohesie.
Meestal herken je de hand van een grote schrijfster, knap, zeker, tekenend, stevig proza, subtiel elegant in de oorspronkelijke Franse taal, maar dat wordt ontsierd door onbegrijpelijk debutante stukjes lectuur zoals “En toen de avond viel en zijn rouwkleed weer aantrok, terwijl de maan verstoppertje speelde in de hemel (...)”.
Als Pascal 33 is ontmoet hij zijn grote, eeuwige liefde: het hoertje Soledad. Nog één keer worden ze gescheiden want hij moet nog een taak vervullen. De door Espiritu bestuurde Gulfstream Jet komt terecht in “de diepste duisternis” en stort neer bij Saint-Sauveur. Pascal was 33, de leeftijd van Christus’ dood. “Vreemd genoeg vonden ze geen menselijke resten tussen de wrakstukken.”
Saint-Sauveur wordt een heilig bedevaartsoort en één van de belangrijkste plaatsen van het land. Een onopvallend echtpaar “Gribaldi” komt in Saint-Sauveur wonen in één van de prachtige huizen: “De Hof van Eden.”
Gribaldi gaat iedere dag zwemmen en draagt dan een vreemd badpak dat een lelijk litteken op zijn rechterzij moet verbergen waar de huid pigmentloos is: vaalroos, gezwollen, alsof het een vreemd vocht uitscheidt.
Als Pascal 33 is ontmoet hij zijn grote, eeuwige liefde: het hoertje Soledad. Nog één keer worden ze gescheiden want hij moet nog een taak vervullen. De door Espiritu bestuurde Gulfstream Jet komt terecht in “de diepste duisternis” en stort neer bij Saint-Sauveur. Pascal was 33, de leeftijd van Christus’ dood. “Vreemd genoeg vonden ze geen menselijke resten tussen de wrakstukken.”
Saint-Sauveur wordt een heilig bedevaartsoort en één van de belangrijkste plaatsen van het land. Een onopvallend echtpaar “Gribaldi” komt in Saint-Sauveur wonen in één van de prachtige huizen: “De Hof van Eden.”
Gribaldi gaat iedere dag zwemmen en draagt dan een vreemd badpak dat een lelijk litteken op zijn rechterzij moet verbergen waar de huid pigmentloos is: vaalroos, gezwollen, alsof het een vreemd vocht uitscheidt.
Eindzin: “Zij hebben begrepen dat alleen de liefde die twee mensen voor elkaar voelen, dankzij die liefde die hun hart doet kloppen de wereld kan veranderen en in harmonie kan brengen.”
Een erg banaal einde voor die laatste en “grootste” roman die een belangrijke Franstalige schrijfster toch net niet waar kon maken.
Victor De Raeymaeker
Meer van Victor De Raeymaeker
Een erg banaal einde voor die laatste en “grootste” roman die een belangrijke Franstalige schrijfster toch net niet waar kon maken.
Victor De Raeymaeker
