3 januari 2023
10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld
Het eerste deel en meteen ook de raamvertelling van het boek, krijgt als titel “Einde”. Het is inderdaad het einde van het hoofdpersonage dat toch de achtergrondaanwezige zal blijven gedurende de ganse roman. Leila - sekswerker "Tequila Leila” - zo heet ze, is een prostituee. Ze is vermoord en in een vuilsnisbak achtergelaten.
Twee jonge boefjes ontdekken haar en stelen haar halsketting. Daardoor ervaren haar hersenen een laatste paroxisme van activiteit en episodes uit haar verleden en verrassend levendige zintuiglijke herinneringen stromen terug naar haar aflopende bewustzijn. “Ze herinnerde zich dingen waarvan ze niet eens wist dat ze die zich kon herinneren, dingen waarvan ze had geloofd dat ze voor altijd verloren waren gegaan. De tijd werd vloeibaar, een vrije stroom van herinneringen die in elkaar sijpelden, het verleden en het heden onafscheidelijk verbonden”. Ze ervaart een verwijding van de tijd in deze staat, met episodes die lange perioden van haar leven beslaan en alleen momenten van "echte wereld" tijd in beslag nemen. Leila’s hart stopt ook, maar haar geest gaat 10 minuten en 38 seconden door.
Het eerste deel van de roman gaat over de met haar stervende herinneringen; het tweede deel volgt de impact van haar dood op een groep personages die in het eerste deel worden geïntroduceerd. Elk van de hoofdstukken van het boek, die aangeduid worden met het aantal minuten dat het bewustzijn van het verder dode lichaam nog verder blijven leven, zullen bestaan uit één van deze herinneringen en de vriend die er telkens het hoofdpersonage van is. Het ganse verhaal speelt zich af in Istanbul en is doordrenkt met de atsmosfeer van deze stad en en Turkse manier van leven, denken en voelen.
10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld situeert lezers in het begin met een kaart van Istanbul, gemarkeerd met oriëntatiepunten die een nieuwe betekenis krijgen door het verhaal van de roman: het Intercontinental Hotel, de begraafplaats van de Companionless, de Bosporusbrug. Deze afbeelding zet de toon voor de pagina's die volgen. Waar de kaarten van sommige andere boeken vlak zijn geïllustreerd en een helder beeld geven van een plaats van direct bovenaf, is deze vanuit een hoek getekend, waarvan de randen worden verduisterd door wolken. Een zeemeeuw staat op de voorgrond. Istanbul is er krap onder. Dit wordt een nette visuele weergave, niet alleen van de sites in het verhaal, maar ook van de bedoeling van de auteur. Hoe meeslepend de roman ook is, bewegend door tijd, ruimte, personages en bestaansgebieden, het verhaal blijft gegrond in de sensaties die deel uitmaken van het dagelijks leven. Het heeft zowel enorme ambities als laserscherpe aandacht voor detail. De kaart is een belofte: 10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld zal nooit een vogelvlucht nemen zonder ook precies te laten zien door welke vogelogen we turen.
Deel één heet Het lichaam.
Leila wordt met veel moeite geboren, als kind van de tweede vrouw van Haroun. Tijdens deze eerste hoofdstukken leren we over Leila's opvoeding. Haar leven was vanaf het begin hard: ze werd geboren uit de tweede vrouw van haar vader, maar opgevoed door de eerste. Haar vader was een fanatiek religieuze man met een gezworen oppositie tegen alles wat hij als westers beschouwde; naarmate hij ouder en nog ijveriger wordt, beperkt hij de vrouwen van het gezin steeds meer door een leven van vrome ernst af te dwingen. Het ergste van alles is dat Leila seksueel misbruikt wordt door haar oom als ze nog maar zes jaar oud is. Hij kiest haar, van alle meisjes van de familie, vertelt hij haar, omdat ze 'niet egoïstisch was zoals de anderen'. Het duurt tien jaar voordat Leila naar buiten komt over het misbruik. De gruwelijke reactie van haar familie is haar verloven met de zoon van haar misbruiker oom, om de hele affaire te bedekken. Niettegenstaande dat, leren we haar kennen als iemand met een stevige persooonlijkheid en een drang naar onafhankelijkheid.
Leila wordt met veel moeite geboren, als kind van de tweede vrouw van Haroun. Tijdens deze eerste hoofdstukken leren we over Leila's opvoeding. Haar leven was vanaf het begin hard: ze werd geboren uit de tweede vrouw van haar vader, maar opgevoed door de eerste. Haar vader was een fanatiek religieuze man met een gezworen oppositie tegen alles wat hij als westers beschouwde; naarmate hij ouder en nog ijveriger wordt, beperkt hij de vrouwen van het gezin steeds meer door een leven van vrome ernst af te dwingen. Het ergste van alles is dat Leila seksueel misbruikt wordt door haar oom als ze nog maar zes jaar oud is. Hij kiest haar, van alle meisjes van de familie, vertelt hij haar, omdat ze 'niet egoïstisch was zoals de anderen'. Het duurt tien jaar voordat Leila naar buiten komt over het misbruik. De gruwelijke reactie van haar familie is haar verloven met de zoon van haar misbruiker oom, om de hele affaire te bedekken. Niettegenstaande dat, leren we haar kennen als iemand met een stevige persooonlijkheid en een drang naar onafhankelijkheid.
Op school sluit ze vriendschap met met Sabotage Sinan. Om aan deze situatie te ontsnappen, loopt Leila – die ondanks haar opvoeding is uitgegroeid tot een wilskrachtige maar soms onbezonnen jonge vrouw – van huis weg, naar de grootstad Istanbul. Naïef, zonder enig idee van de gevaren van zo'n grote en complexe stad, wordt Leila uiteindelijk verkocht in de prostitutie in een van de door de overheid gesanctioneerde bordelen van het Turkije van de jaren 1960.
Shafaks beschrijving van de stad tart de westerse romantisering: “Istanbul was een droom die alleen in de hoofden van hasj-eters bestond. In werkelijkheid was er geen Istanbul. Er waren meerdere Istanbuls – worstelend, strijdend, botsend, elk ervan overtuigd dat er uiteindelijk maar één kan overleven.” Ze is een rusteloze stad van meer dan 10 miljoen.
Na Leila's dood en nadat ze terechtkwam in een genummerd, maar verder ongemarkeerd graf op een begraafplaats die wordt gebruikt voor de lichamen van sociale underdogs zonder identiteit, keert de roman zich naar de levens van de vijf vrienden van Leila.
Ze ontmoet Jameelah tijdens een nacht in hechtenis.
Nalan zingt voor haar raam in het bordeel.
Zaynab122 is in het bordeelhuis het enige vrouwelijk gezelschap dat door Leila wordt gewaardeerd.
Zij en Humeyra hebben samen een kat gered.
Ieder van haar vrienden verschillen erg van elkaar maar ze evraren, net zoals zijzelf, niet alleen verdriet en eenzaamheid, maar ook goedheid en schoonheid.
De verhalen van hun levens zijn vijf kleine romans op zichzelf, levendig, interessant, verschillend, knap geschreven en zouden ook buiten de raamvertelling als een bundel kortverhalen van niveau kunnen bestaan.
Ze ontmoet Jameelah tijdens een nacht in hechtenis.
Nalan zingt voor haar raam in het bordeel.
Zaynab122 is in het bordeelhuis het enige vrouwelijk gezelschap dat door Leila wordt gewaardeerd.
Zij en Humeyra hebben samen een kat gered.
Ieder van haar vrienden verschillen erg van elkaar maar ze evraren, net zoals zijzelf, niet alleen verdriet en eenzaamheid, maar ook goedheid en schoonheid.
De verhalen van hun levens zijn vijf kleine romans op zichzelf, levendig, interessant, verschillend, knap geschreven en zouden ook buiten de raamvertelling als een bundel kortverhalen van niveau kunnen bestaan.
Op een dag komt een jonge linkse revolutionair naar het bordeel. D/Ali, heeft geen interesse in seks want hij is homo en wordt door zijn vader naar “de hoeren” gestuurd om zich te hervormen. Ze praten en hij wordt op het eerste gezicht verliefd op Leila. Ze gaan samenwonen.
Het is de periode van de grote volksopstand in Turkije en tijdens een betoging wordt D/Ali neergeschoten. Leila blijft wonen in hun appartement en de vier vrienden plus Sinan, die naar de stad verhuisde, komen daar regelmatig samen. Hoewel ze stopt met werken voor het bordeel, vervult ze nog een laatste keer een “opdracht”. Als ze uit het hotel komt, wordt ze door twee vreemde mannen in hun voertuig gelokt, vermoord en gedumpt in een vuilnisbak.
Het is de periode van de grote volksopstand in Turkije en tijdens een betoging wordt D/Ali neergeschoten. Leila blijft wonen in hun appartement en de vier vrienden plus Sinan, die naar de stad verhuisde, komen daar regelmatig samen. Hoewel ze stopt met werken voor het bordeel, vervult ze nog een laatste keer een “opdracht”. Als ze uit het hotel komt, wordt ze door twee vreemde mannen in hun voertuig gelokt, vermoord en gedumpt in een vuilnisbak.
Leila's lichaam wordt ontdekt door de autoriteiten en afgeleverd in een mortuarium. Hoewel haar vrienden buiten de poort wachten, weigert de keuringsarts hen het lichaam te geven. De oppasser vertelt hun in het geheim dat ze begraven ligt op de “Begraafplaats der Vergetenen” waar doden begraven worden die geen familie of aanverwanten hebben en krabbelt het nummer van het graf op een stukje papier.
De vijf vrienden komen samen in Leila's appartement en rouwen samen door herinneringen op te halen. Ze besluiten haar lichaam uit haar smadelijke rustplaats te halen om haar een goede begrafenis te geven. Aarzelend en bang maar toch vastbesloten, gaan ze meteen naar het griezelige en afgelegen kerkhofbegraafplaats. Ze graven Leila's lichaam op en dragen het naar de auto. Dan ontdekken ze dat ze eigenlijk niet weten waar die fatsoelijke begraafplaaats eigenlijk is.
Ze worden door de politie betrapt. Tijdens de woeste achtervolging door Istanbul herinnert Zaynab122 zich plots dat Leila in de zee begraven wilde worden. Ze rijden dus met topsnelheid naar de Bosporusbrug. De politie arriveert net als ze op het punt staan het lichaam over de railing te duwen. Waar ze op het laatste nippertje toch in lukken, niettegenstaande het feit dat de politie op hen schiet – wat één gewonde oplevert.
Leila's geest wordt bevrijd door het water en vindt ultieme vrede onder het zeeoppervlak.
Leila's geest wordt bevrijd door het water en vindt ultieme vrede onder het zeeoppervlak.
Het is een boek geworden vol afwissseling en met het genot van zoveel vertellingen. Allemaal geschreven door een meesterverteller die uiterst zelden lapsus vertoont. Het nadeel is dat het boek als “roman” eerder rommelt, niet als een eenheid aanvoelt en bepaalde delen uit de toon vallen, zoals het verhaal over het opgraven van het lijk, de “car chase” door de politie dat het karakter van een goedkoop politieromannetje begint te vertonen.
Neemt niet weg dat 10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld in zijn geheel toch wel het Booker Prize niveau haalt en het lezen zeker waard is.
Neemt niet weg dat 10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld in zijn geheel toch wel het Booker Prize niveau haalt en het lezen zeker waard is.
Shafak werpt een doordringende, onverschrokken blik op het trauma waaraan de geest en het lichaam van vrouwen worden blootgesteld in een sociaal systeem dat wordt gedefinieerd door patriarchale codes. Het is een bruut boek, somber en meedogenloos in zijn weergave van geweld, liefdesverdriet en verdriet, maar uiteindelijk levensbevestigend. We mogen smaken van de goede ouderwetse kunst van ingewikkelde verhalen vertellen, iets wat zo dikwijls ontbreekt in moderne fictie. Haar vaardigheden als schrijfster, haar zelfverzekerde tempo, emotionele eerlijkheid en politiek bewustzijn verenigen de twee helften, wat zorgt voor een aangrijpend en ontroerend geheel.
Victor De Raeymaeker
Victor De Raeymaeker
Vertaling van 10 Minutes 38 Seconds in this Strange World, vertaald door Manon Smits.
Meer van Victor De Raeymaeker
