24 januari 2019
Hoe wij kijken, Met gelovige ogen (‘Civilisations’)
Mary Beard (° 1 januari 1955) is een beroemde Britse classica, hoogleraar aan de Universiteit van Cambridge, fellow van Newnham College en Professor of Ancient Literature van de Royal Academy of Arts. Ze schrijft over de oudheid in The Times Literary Supplement. Ze maakte diverse documentaires voor de BBC, waaronder in 2018 twee programma’s voor de serie Civilisations.
Dit boek, ‘Hoe wij kijken – Met gelovige ogen’, is de neerslag van deze 2 documentaires. Het werk bestaat dan ook uit 2 duidelijk afgescheiden delen, die elkaar toch aanvullen.
Op de eerste pagina van haar boek vraagt Beard zich af wat beschaving precies is en ze zoekt het antwoord in een reusachtige diversiteit aan kunstwerken. Alles draait om de vraag hoe we kijken – of moeten kijken – naar deze kunstwerken. Wat vertellen ze ons over de beschaving waar het kunstwerk uit voortkwam? Wat is het doel waarvoor het is ontworpen en welk verhaal wil het meedelen?
In deel 1 van het boek - ‘Hoe wij kijken‘ - behandelt Beard de menselijke afbeelding in zeer verschillende kunstwerken. De meest prangende vragen zijn: Hoe werd het lichaam toen afgebeeld? En wat betekent dat?
Het tweede deel – ’Met gelovige ogen’ - neemt ons mee naar de religieuze kunst. Hier is het zo mogelijk nog belangrijker het onderliggend verhaal van het kunstwerk te kennen. Vaak vertelt dat kunstwerk een fragment uit de kerkelijke geschiedenis. Beard gaat dieper in op de moeilijke relatie tussen religie enerzijds en kunst en afbeeldingen van het goddelijke anderzijds. Hoewel er overal ter wereld raakpunten zijn tussen religie en kunst, is het dikwijls een twistpunt of afbeeldingen maken van god(en) geoorloofd is. Ze besluit dat vrijwel alle religies ervan uitgaan dat het aanbidden van beelden verkeerd is, maar dat er verschillen zijn in het definiëren van wat “beeldendienst” dan wel is.
Door de diversiteit van de besproken kunstvoorwerpen laat de auteur ons zien dat er heel verschillende manieren zijn om naar kunst te kijken.
Positief aan deze uitgave: Beard slaagt erin haar werk erg toegankelijk te maken, er is geen kennis van kunstgeschiedenis nodig om haar uiteenzetting te kunnen volgen. Ze schrijft in zeer leesbare taal zonder vertoon van moeilijke woorden.
Door de diversiteit van de besproken kunstvoorwerpen laat de auteur ons zien dat er heel verschillende manieren zijn om naar kunst te kijken.
Positief aan deze uitgave: Beard slaagt erin haar werk erg toegankelijk te maken, er is geen kennis van kunstgeschiedenis nodig om haar uiteenzetting te kunnen volgen. Ze schrijft in zeer leesbare taal zonder vertoon van moeilijke woorden.
Beard beklemtoont dat wij exotische kunst taxeren met een westerse blik: we hebben het te vaak over ‘primitieve’ kunst. En ze wijst er in elk geval op dat kunst over mensen gaat: over de kunstenaar, over degene die het werk verwerft én over de toeschouwer.
Paul Van Aelst
Toch is het ook duidelijk door haar keuze aan voorbeelden dat ze zeer deskundig is. Ze bespreekt die voorbeelden bovendien vanuit een heel eigenzinnig perspectief. Ze legt er de nadruk op dat alle kunst die nu tentoongesteld wordt in musea of op historische plaatsen, in hun context moet worden bekeken.
Het boek is samengesteld uit korte, zeer overzichtelijke hoofdstukken. Er wordt nergens te uitvoerig of diepgaand ingegaan op de gekozen kunstonderwerpen. Elk deeltje vormt een mooi afgerond geheel. Het is trouwens zo dat de lezer die meer over een onderwerp wil weten, achteraan een uitgebreide lijst ‘Aanbevolen literatuur en verwijzingen’ aantreft.
In een boek met kunst als onderwerp zijn afbeeldingen uitermate belangrijk. De afbeeldingen van de kunstobjecten vormen echter een jammerlijk minpunt van dit boek. Ze zijn veel te klein om te kunnen overtuigen. Ook waar de tekst zo enthousiast het kunstwerk beschrijft, is het een ontgoocheling de afbeelding ervan te zien op postzegelformaat.
Meer van Paul Van Aelst
