10 februari 2023
KMSKA. Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen. Het schoonste museum.
Een boek over het maakproces van het “schoonste museum.” (In “de schoonste stad”).
Geen KMSKA in Antwerpen, elf jaar lang, dat leek voor de buitenstander een ongehoord lange periode waarbij men zich afvroeg: “Wat is er toch met dat gebouw? Waarom duurt dat toch zo lang? Waar zijn ze mee bezig?” Er werd wel gecommuniceerd maar die communicatie was erg sporadisch en niet bijzonder veelzeggend. Of misschien was die er wel, maar dan toch weinig efficiënt.
Maar het gebouw is nu af. Gerestaureerd en verbouwd. En dat zullen we wel weten. Aangekondigd met trompetgeschal en tromgeroffel. Niemand in het land die niet weet dat de deuren weer opengingen 24 september 2022.
Dit boek is een onderdeel van die bekendmaking. Een pracht van een boek. Ik bedoel daarmee niet alleen de knappe foto’s van Karin Borghouts, die het ganse proces van het begin tot het einde volgde in alle aspecten en die het “nieuwe” museum op zulke manier toont dat je er meteen naartoe wil. Maar prachtig van tekst, van uitleg, atmosfeer, enthousiasme, fierheid, trots die uit het ganse boek ademt.
Dit boek is een onderdeel van die bekendmaking. Een pracht van een boek. Ik bedoel daarmee niet alleen de knappe foto’s van Karin Borghouts, die het ganse proces van het begin tot het einde volgde in alle aspecten en die het “nieuwe” museum op zulke manier toont dat je er meteen naartoe wil. Maar prachtig van tekst, van uitleg, atmosfeer, enthousiasme, fierheid, trots die uit het ganse boek ademt.
Eerst moest er een plan komen, natuurlijk. Dat Masterplan hield in dat het museumgebouw van 1890 grondig ging aangepakt worden en vergroot. De oproep om dat plan op te stellen levert 95 inzendingen op vanuit de ganse wereld. Het Nederlandse bureau KAAN architecten wordt gekozen om het uit te werken. De doorslag om het aan hen toe te kennen, heeft duidelijk wat te maken met het idee van niet “uitbreiden”, maar “inbreiden”. Binnen het bestaande gebouw wordt een nieuwe verticale structuur geschoven, zodat je twee musea in één krijgt, het oude, gerestaureerde museum en een spiksplinternieuw. “Een tafelblad op vier poten,” noemt de architect het.
Dat je oude, vertrouwde museum niet verdwijnt maar uit haar as zal rijzen is natuurlijk heerlijk. Als je naar Antwerpen kwam, kon je niet anders dan in het Museum voor Schone Kunsten binnenlopen, want het had dat “iets” dat het huiselijk en aantrekkelijk maakte en er was zo veel te ontdekken en van te genieten.
Als je begint te lezen in dit boek, groeit het besef wat een onderneming dit geweest is, hoeveel mensen eraan gewerkt hebben, overleg gepleegd, obstakels tegengekomen en overwonnen.
Als je begint te lezen in dit boek, groeit het besef wat een onderneming dit geweest is, hoeveel mensen eraan gewerkt hebben, overleg gepleegd, obstakels tegengekomen en overwonnen.
In 2010 wordt het museum ontruimd. Tussen 2011 en 2015 wordt er ontmanteld, verbrijzeld, asbest verwijderd, oude technische installaties verwijderd, en er wordt een nieuw depot gebouwd. In de jaren van de atoomwapen-wedloop werd er een atoomkluis gebouwd. Die moet weg. Drie maanden zijn nodig om 1.350 ton beton en 81 ton staal te breken, crushen, verwijderen. Er moet een schilderijendepot komen, natuurlijk. Het wordt er eentje met 152 rekken en plaats voor1800 schilderijen.
In het oude museumgedeelte, dat totaal gerenoveerd wordt en toch bewaard blijft, moet wel een publieksblok komen met bibliotheek, winkel, café, garderobe, sanitair, onthaal. Een groot museum zoals het KMSKA, met zoveel schilderijen, krijgt regelmatig schilderijen onder ogen die zorg nodig hebben. Voor die patiënten is er een restauratieatelier nodig. Dringend, want er moet natuurlijk gebruik gemaakt worden van het feit dat het museum niet open is voor het publiek, om zoveel mogelijk schilderijen onder handen te nemen en een goede restauratiebeurt te geven.
De staalconstructie heeft een eigen fundering van 147 palen en op de betonnen fundering komt de structuur van 1.000.000 kilogram staal. Dit nieuwe museum is totaal anders dan het oude. Het is wit en strak en heeft een glanzende gietvloer. Waar, na de opening, meteen wat om te doen was in de media, want de sporen van schoenen zouden er onuitwisbaar blijven op zitten.
Het befaamde paardentweespan met de paardenvacht van duizenden kleine haartjes van Vinçotte dat in 1905 op het dak geplaatst werd en ondertussen het symbool van het museum geworden was, moest hersteld en verstevigd worden om de tand des tijds te overleven. Ook weer niet eenvoudig, want een dergelijk monumentaal beeld in gedreven koper is een zeldzaamheid en heeft gespecialiseerde kennis nodig.
Op 17 juni 2021 wint het KMSKA een Europese prijs voor de renovatie. Terecht. Het is de meest spectaculaire verbouwing in de geschiedenis van het verbouwen van museumgebouwen met een doorgedreven restauratie, renovatie en een bijzonder knappe, maar moeilijke inbreiding.
Hoe gaan de schilderijen getoond worden? Vroeger werden er zoveel mogelijk omhoog gehangen en kreeg je wanden vol van onder tot boven. Dat moet nu natuurlijk anders. Nu moet er een lijst komen van kernwerken. Wat tonen, hoe en waar? Waarom? De kleinste meesterwerkjes, zoals het Madonnaatje van Van Eyck, moeten evenveel aandacht krijgen als de grote werken, zoals de reuze Rubens van 600 kilogram, waarvan je in het boek een imposante foto te zien krijgt. Zijn er bepaalde schilders of bepaalde thema’s die een eigen galerij mogen hebben?
Iedereen moet in staat zijn de kunstwerken te zien, ook blinden, doven, rolstoelpatiënten, arm, rijk, jong, oud en dus moet je weten voor wie je wat doet. Je moet dus denken vanuit de bezoeker en er zal een gepaste gelaagdheid moeten komen.
What about crowd control? Kunst beleven maakt dorstig en hongerig. Er moet een passend horeca aanbod komen. Er zijn kwetsbare sculpturen en andere kunstwerken in de verzameling. Hoe kunnen die beveiligd worden? Ik zou zo nog een tijdje verder kunnen met alles waar niet alleen aan moest gedacht worden, maar ook worden uitgevoerd.
Het boek is één spannende geschiedenis van de schepping van het gebouw dat nu af is en waar je kan in rondlopen, bewonderen, genieten. Bij een eerste bezoek meer het gebouw dan de kunstwerken, trouwens. Ongelooflijk het gevoel van weer in die vertrouwde nieuwe oude zaal binnen te stappen, hetzelfde en toch anders, en op de rode zetels te gaan zitten en je weer “thuis” te voelen. En dan naar het nieuwe, moderne, klare, witte gedeelte, langs de lange trappen, door die veelkleurige gang.
Als je dit boek gelezen hebt, is er niets dat je kan tegenhouden. Je moet naar Antwerpen. Naar het schoonste museum.
Victor De Raeymaeker
Meer van Victor De Raeymaeker
Als je dit boek gelezen hebt, is er niets dat je kan tegenhouden. Je moet naar Antwerpen. Naar het schoonste museum.
Victor De Raeymaeker
