19 december 2021
Homo Deliveroo. Dwangarbeider van de weg.
Herman Loos werkte in zijn vrije tijd een jaar lang voor Deliveroo als onderzoeksjournalist.
Als je als jonge kerel of student zo hier en daar een groepje jongelui ziet samen zitten, met hun grote kubusrugzakken, Deliveroo-pak, fietsen klaar om mee weg te stuiven, smartphone on the ready, ervaringen uitwisselend, dan ga je tenminste een praatje slaan en eens op je smartphone kijken wat dat eigenlijk inhoudt, maaltijdkoerier zijn voor Deliveroo. Je googelt wat en je leert dat je wel je eigen fiets en je eigen smartphone moet gebruiken en je uniform met fietshelm en thermosrugzak moet betalen, maar dat je voor de rest vrij bent te werken wanneer je wil, hoe lang je wil en dat je ook kan weigeren zekere bestellingen te doen als ze je niet aanstaan. Je verdient 5 tot 7 euro per rit . Dat kan wel eens minder zijn maar het is gewoonlijk meer als je je job goed doet. Je bent volledig onafhankelijk en je werkt als zelfstandige. Geen verplichtingen. Zo in de stijl van hun slogan: “Rijd wanneer je wil en verdien een mooi bedrag. Maak gegarandeerd een omzet van ten minste € 490 voor je eerste 100 bezorgingen aan Gent in je eerste 90 dagen.” Pak je fiets of scooter en bezorg wanneer jij wil - voor een uur, in het weekend, of gedurende de week... Krijg wekelijks betaald en houd gemakkelijk je omzet bij in de driver app.” Of zoals de CEO van Deliveroo Belgium het verwoordt: “Wij bieden een nieuwe vorm van werken. Onze koeriers kunnen kiezen waar en wanneer ze werken, mogen ook voor de concurrentie werken en moeten niets laten weten als ze morgen niet werken of volgende week met vakantie gaan. Het is een populaire job. Voor studenten, werkzoekenden of freelancers die willen bijverdienen en flexibiliteit belangrijk vinden. “Aanlokkelijk, nietwaar?”
En inderdaad. Je downloadt de app, je tikt die aan en meteen zegt de app dat ze “op zoek” is naar bestellingen voor jou. En off you go. Er word je gezegd waar je een maaltijd kan gaan afhalen, waar je die moet brengen en de route die je best volgt om er naartoe te fietsen. Misschien krijg je een fooi, ook nog.
Herman Loos is socioloog en doceert aan de hogescholen Odisee in Brussel en AP in Antwerpen. Hij fietst graag en Deliveroo had hem altijd al geïntrigeerd. Hij is trouwens niet aan zijn proefstuk, maar heeft al heel wat ervaring met slechtbetaalde jobs die enkel door de underdogs uitgeoefend worden. Hij heeft zeven jaar in Frankrijk gewerkt als achtereenvolgens ganzenpluimer, ramasseur, podiumbouwer, elektricien, wijngaardsnoeier, thuisleerkracht, magazijnier, schilder-plamuurder, rekkenvuller, dozenplooier, installateur van elektronische etiketten en medewerker in een callcenter. Hij schreef al een boek over zijn ervaringen: “Menselijke grondstof. Over leven op de bodem van de Europese arbeidsmarkt.” Met als conclusie: "De wegwerpmensen zijn politiek niet interessant."
Hij besluit dus een jaar te werken voor Deliveroo in zijn vrije tijd. Het beeld dat hij opdoet als infiltrant-onderzoeker is natuurlijk heel wat anders dan wat de Newspeak van de Deliveroo wervings-apps voorspiegelen. Om te beginnen reden vroeger vooral studenten rond met maaltijden, nu zijn de meesten jonge mannen uit Afghanistan, Pakistan of Somalië, vaak sans-papiers. Ze verdienen bitter weinig, kunnen op ieder moment hun werk verliezen en zijn amper verzekerd. “Ons welzijn kan het bedrijf niets schelen. Ze weten dat er altijd wel iemand klaar staat om je te vervangen.” Ze werken soms tot 70 uur per week en buiten het gebruik en het onderhoud van hun eigen fiets, het gebruik van hun eigen smartphone, de aankoop van het Deliveroo pak en rugzak, moeten ze zelf hun sociale bijdragen betalen en hun eigen verzekering.
In werkelijkheid kunnen ze ook niet werken wanneer zij zelf willen maar zijn ze gebonden aan het werk dat de app hen voorstelt en dat enkel op het ogenblik dat Deliveroo een koerier nodig heeft. Wat inhoudt dat je soms lang moet zitten wachten. Het is vaak met de duimen draaien, hopen op één bestelling. Soms krijg je twee uur lang niets binnen en je hebt dagen waarop je inkomen bijzonder laag ligt. Om rond te komen als koerier moet je non-stop werken. Gemakkelijk zestig uur per week, waaronder alle momenten waarop je normaal een sociaal leven wilt hebben, vrienden wilt zien, bij je familie wilt zijn. Je hebt ook geen controle over welke bestellingen de app je toewijst. Je kan die natuurlijk weigeren maar dan verlies je punten in je ratings-systeem en daalt het niveau van je loon. De koerier heeft geen contact met een Delveroo-iemand. Als hij om hulp vraagt kan hij ten hoogste teksten met iemand uit een callcenter, ergens op Madagascar, die de toestand hier niet kent en niet echt hulp kan bieden.
Nog een voorspelbare evolutie: door het gebruik van een app die enkel automatisch en blind een zo groot mogelijk voordeel wil voor Deliveroo, is er een totaal gebrek aan controle. Daardoor is een illegale markt ontstaan waar accounts verkocht en verhuurd worden. Wie officieel niet mag werken, gaat op zoek naar logingegevens van een tussenpersoon om in de schaduw geld te verdienen. Concreet: minderjarigen, steuntrekkende werklozen, sans-papiers, maken deel uit van de werkkrachten.
Wie Herman Loos ontdekt, zijn weer de “wegwerpmensen”. “Homo Deliveroo” is dus niet zo maar een boekje dat het verhaal vertelt van een infiltrant, die nu eens gaat openbaren wat er allemaal in de onderbuik van Deliveroo gebeurt. Het is geschreven vanuit de bekommernis over wat er met ons sociaal bestel aan het gebeuren is onder invloed van een nooit aflatend neo-liberaal economisch systeem, dat alle inmenging van de overheid en vooral sociale voorzieningen wil uitschakelen omdat die de werking van de Vrije Markt belemmeren. Door te stellen: “De koeriers zijn geen werknemers, maar zelfstandigen, want ze kunnen in alle vrijheid en flexibiliteit werken", kunnen ze ieder stukje wetgeving dat te maken heeft met een werknemers-statuut lekker naast zich neerleggen.
Op het ogenblik dat “Homo Deliveroo” verscheen, was het wachten op de uitspraak van een proces van zowat dertig koeriers tegen Deliveroo. Zij wilden de erkenning als werknemer, en dus ook alles wat daarbij hoort: verzekeringen, vakantiedagen, minimumloon en pensioenopbouw. We weten ondertussen dat de koeriers dit proces verloren hebben.
Een recente studie van de Vrije Universiteit Brussel stelde het nochtans aldus: “Verschillende factoren zoals de lange en onregelmatige werkuren, het gebrek aan sociale zekerheid en het lage loon maken van thuisbezorgers een enorm kwetsbare groep”. Met andere woorden: flexibele contracten, flexibele lonen, flexibele levens.
Victor De Raeymaeker
Meer van Victor De Raeymaeker
Victor De Raeymaeker
