11 maart 2021
Sapiens. Een beeldverhaal (Deel I: Het ontstaan van de mensheid)
Verborgen op het allerlaatste titelblad, alsof in extremis nog toegevoegd, kan je een interessant tekstje vinden.
"Over het genus Homo.
Over veel specifieke kenmerken van de vroege Homo-soorten is nog steeds veel onderzoek en discussie gaande. Dat wil niet zeggen dat alles betwistbaar is. We kunnen met zekerheid zeggen dat er in het verleden meerdere mensensoorten hebben bestaan. Ze leefden in Afrika, Azië en Europa. Sommige stierven uit, andere kruisten zich onderling en evolueerden. Nu is er nog maar één type Homo over, namelijk wij, Homo sapiens. Alle mensen die nu op aarde leven zijn Homo sapiens".
Over veel specifieke kenmerken van de vroege Homo-soorten is nog steeds veel onderzoek en discussie gaande. Dat wil niet zeggen dat alles betwistbaar is. We kunnen met zekerheid zeggen dat er in het verleden meerdere mensensoorten hebben bestaan. Ze leefden in Afrika, Azië en Europa. Sommige stierven uit, andere kruisten zich onderling en evolueerden. Nu is er nog maar één type Homo over, namelijk wij, Homo sapiens. Alle mensen die nu op aarde leven zijn Homo sapiens".
De bedoeling hiervan is duidelijk. Nog meer dan in het oorspronkelijke Sapiens is de auteur ervan, Yuval Harari, in deze verstripte versie tot eerder onprettige conclusies gekomen, in verband met de "Homo sapiens". Over ons allemaal dus. Dat zijn wel zijn eigen gevolgtrekkingen en die worden wetenschappelijk nog niet algemeen ondersteund, al zijn ze tenminste merkwaardig te noemen. Wat we zeker weten, is dat er van het zestal gekende mensensoorten die er ooit op deze wereld rondliepen, maar eentje overblijft, en dat is de Homo sapiens, dat zijn "wij" onze soort. Wij hebben ook de dubieuze eer de dodelijkste soort uit de geschiedenis te zijn.
De Homo sapiens is die agressieve mensensoort die zich ongewoon snel over de aarde verspreidde, met een spoor van lijken in haar kielzog. Nadat ze eerst massa's diersoorten uitmoordde en daarna (misschien) alle andere mensensoorten, moest ze nog haar overschot van agressie kwijt en keerde zich dan maar tegen andere Sapiens-groepen, zette regelmatig, overal en om de haverklap kleine en grote conflicten in gang, vond een wapen uit dat de gehele mensheid in één klap kon vernietigen en beslechtte twee keer kort elkaar onbegrijpelijke geschillen met een wrede en bloederige wereldoorlog die bijna alle landen van de wereld meesleepte. Nu gaat deze soort zó ver dat ze het eigen nest bevuilt en op het punt staat de enige planeet waarop ze woont, te vernietigen in een ongeziene bezittingsdrift, waarbij rijkdom, "het maken" en succesvol zijn de vreemde drijfveren zijn.
Geen prettig spiegelbeeld dat hij ons voorhoudt. Wel een beeld die zo overtuigend lijkt dat je er amper kan aan twijfelen dat dit inderdaad het geval is en dat we dus allemaal schuldig zijn…
Geen prettig spiegelbeeld dat hij ons voorhoudt. Wel een beeld die zo overtuigend lijkt dat je er amper kan aan twijfelen dat dit inderdaad het geval is en dat we dus allemaal schuldig zijn…
Het boek - eigenlijk de cursus van Harari ,professor geschiedenis aan de Hebreeuwse universiteit in Jeruzalem - werd voor het eerst gepubliceerd in het Hebreeuws in 2011; de Engelstalige en Nederlandstalige versies werden gepubliceerd in 2014. Ondertussen werd het boek vertaald in een veertigtal landen en werden er meer dan 12 miljoen exemplaren van verkocht. Het is duidelijk dat dit boek (en de vervolgboeken) een buitengewoon grote impact hebben gehad.
Waarom dan - na zo´n enorm succes - nu deze versie in stripvorm?
Waarom dan - na zo´n enorm succes - nu deze versie in stripvorm?
Het idee om Sapiens te herwerken in de vorm van een ”Graphic Novel” sproot voort uit het besef hoe belangrijk het is om wetenschap ook te brengen naar mensen die weinig of geen (wetenschappelijke) boeken lezen, zodat ze niet ten prooi vallen aan allerlei vreemde of onjuiste theorieën. Niet iedereen heeft immers een universitair diploma. Wetenschap is een ingewikkeld iets en wetenschappers weten niet altijd goed hoe hun kennis begrijpelijk over te brengen. En vermits de meeste mensen in verhalen denken (of hun denken zo structureren) leek het populaire medium van de strip het waard om als vehikel uitgeprobeerd te worden.
Hoe je wetenschap dan wel precies in een verhaalvorm met tekeningen kan gieten, is zeker geen vanzelfsprekend iets. Maar deze auteurs zijn daar tóch in geslaagd. Om te beginnen zijn de tekeningen met een speelse nonchalance neergepoot: grappig maar toch gericht en van inhoud herkenbaar (achtergrond, landschappen, gebouwen en alle historische en hedendaagse figuren en Yuval zélf die het hoofdpersonage is...). Dan natuurlijk ook omdat er aanhoudelijk verhalen verteld worden die als achtergrond dienen om de moeilijke materie mee te geven.
Hoe je wetenschap dan wel precies in een verhaalvorm met tekeningen kan gieten, is zeker geen vanzelfsprekend iets. Maar deze auteurs zijn daar tóch in geslaagd. Om te beginnen zijn de tekeningen met een speelse nonchalance neergepoot: grappig maar toch gericht en van inhoud herkenbaar (achtergrond, landschappen, gebouwen en alle historische en hedendaagse figuren en Yuval zélf die het hoofdpersonage is...). Dan natuurlijk ook omdat er aanhoudelijk verhalen verteld worden die als achtergrond dienen om de moeilijke materie mee te geven.
Zo gaat in een eerste "verhaal", "Rebellen van de Savanna", oom Yuval met zijn nichtje Zoë op reis naar Engeland. Ze gaan op stap in Londen (Trafalgar Square, Picadilly Circus, British Museum) waarbij dat wat ze tegenkomen op hun tocht als aanknopingspunten dient om een degelijke babbel op te zetten over wat Sapiens wil duidelijk maken. Dit gebeurt met een spel van vraag en aanbod, het middel bij uitstek dat trouwens in het hele boek gebruikt wordt. In dit eerste hoofdstuk worden vragen gesteld die een meisje van 9 of 10 zou kunnen stellen ("Wat is er dan met al die mensensoorten gebeurd? vooral dan met die arme Neanderthaler..."). Ze zoeken prominente wetenschappers op, zoals professor Saraswati, hoogleraar Biologie en genetica en die gaat mee naar het volgend verhaal, "Meesters van de fictie."
Yuval is op weg naar het "Theatro Popular" in Rio, waar een proces plaatsvindt. Tijdens dat congres voert hij het woord, samen met nog andere geleerden. Daarna krijgt het publiek de kans om vragen te stellen. In een laatste verhaal ("Intercontinentale seriemoordenaars") komen we terecht in een rechtbank in New York, en moet de Homo sapiens eindelijk voor rechter "Gaia" verschijnen die de zaak " Ecosysteem versus Homo sapiens" behandelt. Het hof zal dan eindelijk een uitspraak doen over de mogelijke schuld van onze soort.
Het boek staat vol plausibele theorieën die soms echter weleens gepresenteerd worden met een grotere graad van zekerheid dan ze misschien verdienen. Eigenlijk is het een heel ander soort boek geworden dan de oorspronkelijke Sapiens. Op het eerste zicht minder geloofwaardig omdat we er aan gewoon zijn materie, behandeld in een stripverhaal - een "comic" - minder ernstig te nemen. Deze strip bewijst in elk geval dat dit niet noodzakelijk terecht is. Integendeel zelfs. Wat in het Sapiens-tekstboek geschreven werd, moet immers in deze "graphic novel" een plaats krijgen in tekenkaders en dan daarbinnen ook nog eens in tekstballonnetjes. Wat inhoudt dat alles compacter, cassanter, scherper en duidelijker moet geformuleerd worden. De tekeningetjes, het verhaal, helpen deze materie vervoeren en beeldend voor te stellen, wat anders is dan schriftelijke, (meer bevattelijke?) manier van uitleggen.
Sapiens. De Graphic Novel is dus geen gemakkelijk, populariserend boekje, maar eigenlijk een nog eerder ongewone manier om ernstige materie op een alternatieve manier voor te stellen. Hiermee kun je waarschijnlijk een andere, (jongere?) groep mensen zal bereiken.
Sapiens. De Graphic Novel is dus geen gemakkelijk, populariserend boekje, maar eigenlijk een nog eerder ongewone manier om ernstige materie op een alternatieve manier voor te stellen. Hiermee kun je waarschijnlijk een andere, (jongere?) groep mensen zal bereiken.
Naast Yuval Noah Harari kwam dit boek tot stand met medewerking van David Vandermeulen en Daniel Casanave.
Ik kijk al uit naar de twee vervolgboeken.
Meer van Victor De Raeymaeker
Ik kijk al uit naar de twee vervolgboeken.
