Kwintessens
Geschreven door Alain Vannieuwenburg
  • 982 keer bekeken
  • minuten leestijd
  • Reacties

4 oktober 2024 De les zedenleer op de schop?
Wat zich in de school en binnen onderwijsmiddens afspeelt, is een barometer voor de samenleving waar dit onderwijs deel van uitmaakt. Het ideaal van Jean Zay uit 1936, die stelde dat de school de plaats is waar de vetes tussen mensen geen toegang toe dienden te hebben, ligt ver achter ons.
Het debat over maatschappelijk prangende aangelegenheden uit de weg gaan door alles te reduceren tot een debat waarvan de toon niet aanvaardbaar is, gaat echter voorbij aan de eigenlijke uitdaging: hoe te vermijden dat het ideaal van de harmonische liberale democratie omslaat in een nachtmerrie.
Hebben wij ons immers in een postmodernistische roes niet al te relativerend opgesteld tegenover de eigen seculiere traditie? Het prijsgeven van die traditie, het zich relativerend opstellen tegenover het belang van wetenschappelijk onderzoek op basis van feiten, het verlaten van de idee van het bestaan van een burgerschap los van godsdienstige overtuiging en ook de vlucht in het vrijblijvende gesprek onder de mom van begripvolle dialoog, zijn niet zonder gevolgen gebleken.
_Burgerschapsvorming
Politicoloog Patrick Stouthuysen is voorstander van wat hij substantieel secularisme noemt. Dit veronderstelt volgens hem drie dingen: een seculiere staat, een vrije levensbeschouwelijke markt en een onderwijs dat mensen voorbereidt op het leven in een levensbeschouwelijk plurale samenleving.
In dit secularistische model wordt geleerd alles, zonder beperking, aan een kritisch onderzoek te onderwerpen. Onzin krijgt geen kans. Gedaan met het credo quia absurdum. Wat niet weerlegbaar is, is onwetenschappelijk. En dit is onder meer, tot nader order, het geval voor religieuze theorieën en andere bricolage.
Het komt het onderwijs toe maximaal toegankelijk te zijn en aandacht te besteden aan ons algemeen constitutioneel patroon, te zien als de grondrechten, het legaliteitsbeginsel, het constitutionele karakter ervan, de verschansing van het recht en de rechterlijke controle. Dit zijn essentiële democratische grondwaarden, een moreel Esperanto. Deze kennis moet samengaan met actief burgerschap. Onderwijs dient de internalisering van de liberale politieke waarden te faciliteren.
Eén curriculum – wetenschappelijk onderbouwd – door iedereen te volgen met aandacht voor burgerschapsvorming en onze fundamentele waarden zoals vervat in de Grondwet en de verdragen is noodzakelijk. Het onderwijs, onder impuls van de overheid, neemt actief de zorg voor de ontplooiing en de autonomie van de burgers op.
Leerlingen moeten er dus toe gebracht worden een samenvallende consensus te formuleren over die seculiere politieke waarden die vreedzaam en rechtvaardig samenleven vooropstellen. Er is een gemeenschappelijk belang in het in stand houden van rechtvaardige instituties. Maar daarvoor moeten ze leren de werkelijkheid, de sociale orde niet vanuit een religieus getint standpunt te benaderen.
_Het belang van de wetenschappelijke insteek
Leo Apostel benadrukte herhaaldelijk het ideologievrije van het onderzoek en de intellectuele attitude. De (wetenschappelijk gefundeerde) cursus moraal is onafhankelijk van verschillen in religie of wereldbeschouwing. Meer nog, volgens Apostel is het evident dat het vak zedenleer '... niet zoals in ons huidig schoolsysteem gebeurt, worden tegengesteld aan de cursus godsdienst, maar moet en kan aan allen worden verstrekt om zo getuigenis af te leggen van zijn fundamenteel wetenschappelijk karakter.' Het gaat om een vak dat door iedereen moet worden gevolgd. Het staat niet ten dienste van één opvatting.
William K. Clifford, auteur van The Ethics of Belief (1877), vatte het krachtig samen: 'It is wrong always, everywhere, and for anyone, to believe anything upon insufficient evidence'. Een tweede stelling van hem is dat wij het waardevolle uit ons collectieve bezit moeten hooghouden, verder moeten ontwikkelen en onderwerpen aan kritiek. Dit is zelfs onze morele plicht. Het is een 'awful privilege'; een 'awful responsibility'. We moeten werken aan een wereld waarin ons nageslacht zou willen leven. Wat hij onaanvaardbaar acht, is dan ook 'to believe on insufficient evidence, or to nourish belief by suppressing doubt and avoiding investigation'.
_Over het onontbeerlijk zijn van het vak zedenleer
Het diepgaande pluralistische karakter van de wereld en de hieruit voortvloeiende waardeconflicten zijn een feit. Dit moet de verdedigers van de laïcité ertoe aanzetten om permanent aan hun waarden te herinneren en deze assertiever te verdedigen.
Het belang van inzichtelijk denken, openheid en verdraagzaamheid, het belang van de wetenschappelijke methode en van de wetenschappelijke kennis kunnen, samen met burgerschapseducatie en de nood om op een kritische manier om te gaan met andere politiek-filosofische modellen en religieuze voorschriften, met aandacht voor secularisme, niet genoeg worden benadrukt.
Onderwijs en zeker het vak niet-confessionele zedenleer zijn cruciaal in deze plurale en complexe samenleving waar diversiteit van overtuigingen zorgt voor een diversiteit aan gevoeligheden en verwarring.
Kwintessens
Alain Vannieuwenburg is ethicus en doctor in de interdisciplinaire studie van het recht. Hij is lid van een atelier dat de relatie overheid en levensbeschouwingen monitort en van de humanistische denktank Kwintessens.
_Alain Vannieuwenburg -
Meer van Alain Vannieuwenburg

_Recent nieuws

Bekijk alle nieuwe berichten

_Populair nieuws

Bekijk meer populair nieuws