12 mei 2020
COVID-19: hoog tijd voor een diepe democratie
De COVID-19-crisis is een van de vele komende situaties waarin we ons als individu snel moeten aanpassen aan de uitdagingen waar de hele mensheid voor staat. In deze crisis laat de overheid zich adviezen influisteren door experten, die daardoor een verregaande impact hebben op het leven van burgers. Het spanningsveld tussen het individuele en collectieve belang wordt voelbaar en onze liberale Westerse samenleving krijgt een wrange nasmaak in de mond. Zelfs de meest vrijheidslievende westerling is bereid om in versneld tempo zijn duur verworven vrijheden af te bouwen en zich jaknikkend te schikken. Valt een dwingende en sturende overheid, zelfs al is de maatschappelijke context dwingend, te rijmen met de grondbeginselen van de westerse liberale samenleving of belanden we stil schuifelend in een expertocratie?
Het probleem is niet nieuw. In de eerste helft van de twintigste eeuw stonden in de Verenigde Staten twee vooraanstaande liberale intellectuelen tegenover elkaar. De Verenigde Staten maakten een recessie door en de democratische steven van het schip viel moeilijk snel en efficiënt te wenden. Walter Lippman, publicist en adviseur van president Wilson, pleitte voor een regering van experten die de bevolking met 'propaganda' zou overhalen om zich aan te passen. John Dewey, dé filosoof des Amerikaans vaderland, zag meer heil in de collectieve intelligentie van het democratische proces waarin onzekere oplossingen worden getest en geëvalueerd door de bevolking. Beide modellen hebben nadelen. De expertocratie legt veel macht in de handen van enkelen en de collectieve intelligentie levert misschien niet altijd een verstandig resultaat op. En toch zijn beide posities relevant. Complexe problemen vragen om de inbreng van verschillende disciplinaire experten en de oplossingen die ze suggereren worden losgelaten op een situatie zonder dat we weten dat ze gewenste resultaten opleveren. Het is een experiment met een onzekere uitkomst.
Kunnen Lippman en Dewey elkaar vinden in een democratisch Lippman-Dewey-model waardoor er snel kan worden gehandeld én zonder dat we vervallen in een expertocratische dictatuur? Misschien is het zelfs een prototype van een 'diepe democratie' waaraan iedere burger deelneemt en lukt dit als we een paar uitgangspunten respecteren. Om te beginnen wordt de bevolking correct en transparant geïnformeerd over wat het probleem is. Vandaag gaat dit over de aard en de consequenties van het COVID-19-virus. Zelfs als de kennis beperkt is, maar zeg dit dan duidelijk. Daarnaast worden er, bijvoorbeeld, vijf verschillende probleemoplossende scenario's met verschillende uitkomsten aan de bevolking voorgelegd. Ieder scenario beschrijft zeer concreet de verwachte gedragsverandering van de burgers en de verhoopte, maar niet zekere uitkomst op het niveau van een aantal parameters die voor de bevolking belangrijk zijn (sterfte- en overlevingskans van de kwetsbare groepen, impact op de economie, verwachte sociale impact, …). Ieder scenario heeft een andere uitkomst en wordt met een referendum voorgelegd aan de bevolking. Het scenario is niet enkel een operationele beschrijving, maar ook een waardehiërarchie die door het grootste deel van de bevolking wordt gedragen. Bijvoorbeeld, de gezondheid van kwetsbare groepen komt op de eerste plaats en dan pas de economie. Het scenario met een draagvlak wordt uitgerold en is wettelijk afdwingbaar met eventuele sancties voor de burgers die de democratische besluiten niet respecteren.
Ondertussen is er een nationaal dashboard dat vierentwintig uur op vierentwintig de stand van de parameters terugkoppelt naar de bevolking. De experten geven tekst en uitleg bij de vermoedelijke reden waarom een parameter in de ene of andere richting evolueert. Op die manier krijgt de bevolking feedback over de effectiviteit van het scenario en de effectiviteit van het gedrag van de bevolking. Als een parameter niet gunstig evolueert, suggereren relevante experten verschillende bijsturende scenario's over wat kan gebeuren om een parameter wél gunstig te laten evolueren. De scenario's worden weer in de vorm van een referendum voorgelegd aan de bevolking. Het scenario dat het haalt, wordt uitgerold, is weerom wettelijk afdwingbaar enzovoort. Ondertussen kan de waardehiërarchie evolueren waardoor bijvoorbeeld de economie meer in het voetlicht komt te staan.
Dit zijn de theoretische krijtlijnen van een Lippman-Dewey-model dat de inbreng van experten combineert met de democratie als permanent experimenteel veld. Aan het begin van de twintigste eeuw was dit scenario compleet onhaalbaar. De nodige snelle wisselwerking tussen het ontwerpen, toepassen en evalueren van scenario's en het informeren en consulteren van de bevolking zou niet te organiseren zijn. Maar vandaag, met de connectiviteit van het internet, kan het wel. Aan het begin van het derde millennium is het technisch mogelijk om een bevolking quasi dagelijks te informeren en democratisch te consulteren. In ieder geval is dit een diepe democratie waarin experten en bevolking permanent samenwerken en leren wat werkt en niet werkt om te bereiken wat 'het volk' belangrijk vindt.
Meer van Bart Libbrecht