22 april 2021
Het valse privacydilemma
Digitale technologie zet het aloude privacyvraagstuk onder hoogspanning. Als samenleving kunnen we enorme winsten boeken op het vlak van veiligheid en gezondheid door data uit onze persoonlijke levenssfeer prijs te geven. Deze transactie gebeurt weinig doordacht en op grote schaal, wat leidt tot verontwaardiging. De coronacrisis, waar de inzet op het vlak van gezondheid immens is, heeft het debat gepromoveerd naar de televisiestudio's. Het is nu officieel een breed maatschappelijk debat.
Daarbij is het duidelijk dat je aan de kant van de privacy moet staan als je wilt scoren. Doembeelden zoals totalitaire regimes en grootschalige surveillancepraktijken installeerden een voorzorgsprincipe in het debat. Uit voorzorg moeten we vermijden persoonlijke data te vergaren, ook als onze veiligheid of gezondheid daarvan afhangt. Voorzichtigheid is inderdaad geboden, maar wanneer overheden, veiligheidsspelers en gezondheidsactoren wegschuwen van het verzamelen van persoonlijke data, dan vallen er slachtoffers.
Als je slimme camera's hangt in een luchthaven, dan wordt die luchthaven veiliger. De camera's kunnen bijvoorbeeld gezochte terroristen herkennen. Maar diezelfde camera's kan men ook gebruiken om jouw en mijn reisbestemming te achterhalen. 'Function creep' heet zoiets. Het is niet uitgesloten dat goedbedoelde technologie op een dag misbruikt wordt.
Ziedaar het dilemma. Plaats je de camera's in een voldoende aantal luchthavens, dan red je levens. Plaats je ze niet, dan is onze privacy gewaarborgd. Ten koste van mensenlevens.
Corona dreef het privacydilemma op de spits. Hoewel het snel duidelijk werd dat zogeheten 'contact tracing' elementair is in het bestieren van de pandemie, hebben we dat in België nooit helemaal van de grond gekregen. We gebruiken een app op basis van bluetoothtechnologie die door Apple en Google werd ontwikkeld. De app is privacyvriendelijk, want registreert geen persoonlijke data in een centrale database. Maar ze is ook weinig effectief. Daarnaast doen we aan manuele contact tracing via callcenters. Die telefoongesprekjes zijn privacy-invasief, maar ze zijn niet dwingend en ze gebeuren niet op schaal, dus we maken ons weinig zorgen.
Je kunt gerust stellen dat onze contact tracing niet werkt, net omdat ze onze privacy ontziet. Uit voorzorg kozen we er in België voor om persoonlijke data, die nuttig zijn om besmettingen te voorkomen, niet te verzamelen. We hebben de keuze gemaakt om mensen te laten sterven aan SARS-CoV-2, terwijl ze ook gered konden worden. Dat is een kost waar zorgvuldig over gezwegen wordt.
China gebruikt apps die datapunten zoals identiteit, GPS-locatie en besmetting aan elkaar koppelen in centrale databases. Daarmee gaat de Chinese Volkspartij zowel COVID-19 als de privacy van z'n burgers te lijf met een botte bijl. Hoewel deze aanpak besmettingen voorkomt, moeten we ze radicaal afwijzen. De manier waarop China technologie inzet zal leiden tot een dystopische staat, naar het model van Jeremy Benthams panopticon. Maar moeten we daarom automatisch de Belgische situatie accepteren, waarbij we technologie links laten liggen ten koste van talloze levens?
Het antwoord is neen. Het vermeende privacydilemma is een vals dilemma. Privacydebatten in de media verhullen de ware aard van privacy trade-offs: ze zijn complex. Je kunt nooit zomaar kiezen voor of tegen privacy. De veiligheids- of gezondheidscontext, het juridische aspect, het technologische aspect, de morele en maatschappelijke overwegingen ... Je krijgt deze variabelen niet zomaar vastgepind onder vage noemers zoals 'proportionaliteit'.
In plaats van de botte bijl, verdient elk privacyvraagstuk een scalpel. Chirurgen snijden liever niet in hun patiënten, maar honderden jaren van medische wetenschap leerden hen wanneer ze het scalpel moeten bovenhalen en waar ze moeten snijden. Sterker nog, technologie zorgt ervoor dat ze steeds minder moeten snijden dankzij camera's, robots en andere hulpmiddelen.
In plaats van privacyactivisten hebben we privacychirurgen nodig. Gedreven om mensenlevens te redden, maar spaarzaam met invasieve procedures. Digitale technologie leent zich daar perfect toe. In tegenstelling tot wat het publieke debat zou doen vermoeden is er niet zoiets als 'een slimme camera', 'een centrale database' of 'een app'. Digitale technologie is een reusachtig landschap met letterlijk eindeloze mogelijkheden. Als de privacyactivist de handen in elkaar slaat met de softwarebouwer en met de beleidsmaker, dan wordt het privacydilemma ontmaskerd. We krijgen dan zicht op iets veel boeienders: de grootste kans die de mens ooit had om gezonder en veiliger te leven, zonder daarvoor de privacy te moeten opgeven.
Aristoteles beschreef 2300 jaar geleden de privésfeer in zijn Oeconomica. Hij liet die samenvallen met het huis en het gezin (de oikos) en contrasteerde hem met het publieke leven (de polis). Doorheen de geschiedenis werd het concept gelaagder en complexer. Intimiteit, anonimiteit, identiteit, alleen zijn, geheimen bewaren, vrijheid van denken, zelfstandigheid ... : al deze begrippen plakken aan datgene wat wij vandaag 'privacy' noemen. Het is essentieel voor onze beschaving dat mensen een 'eigen' leven kunnen leiden, en de geschiedenis bewijst dat we daar altijd voor zullen moeten strijden.
Privacy is dan ook een mensenrecht (Artikel 12 UVRM). Maar het is geen absoluut recht. De kansen die technologie ons biedt om langer, gezonder en gelukkiger te leven zullen talrijker en prominenter worden. Ze zullen telkens opnieuw een uitdaging betekenen voor onze privacy. Wie tech zegt, zegt data. We moeten die kansen benutten, simpelweg omdat ze menselijk leed voorkomen. We moeten het voorzorgsprincipe laten varen en bedreven worden in het tackelen van de duizenden privacy-uitdagingen die onze richting uitkomen. Met chirurgische precisie.
Meer van Jeroen Lemaire