12 juli 2021
Een moslimfilosoof uit de 12de eeuw en de scheiding van kerk en staat... Koert Debeuf (met audio-bestanden)
Op 9 juni 2021 verdedigde Koert Debeuf zijn doctorale thesis voor het behalen van de graad van Doctor in de Wijsbegeerte en de Moraalwetenschappen met in de jury Prof. Dr. Caroline Pauwels, Prof. Dr. Sonja Lavaert en Prof. Dr. Freddy Mortier. Een doctoraat dat om meerdere redenen interessant is, maar vooral omdat amper een maand na de presentatie haar ironische relevantie werd bevestigd met een incident in de regering.
Aanleiding daarvan was de ‘ongelukkige uitspraak’ van regeringscommissaris Ihsane Haouach (Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen). Zij vroeg zich in een gesprek met de krant Le Soir af hoe de scheiding van kerk en staat ‘kan passen in een veranderende demografie’. Dat zorgde voor nogal wat commotie en kritiek in de Kamer. Een brandje dat voor de rust binnen de regering snel werd gedoofd door premier Alexander De Croo met de sussende verzekering ‘dat de scheiding tussen kerk en staat in ons land principieel is’. Kort daarna bood Ihsane Haouach haar ontslag aan.
_Open brief
In een gezamenlijke open brief aan de premier stelden Freddy Mortier (deMens.nu) en Véronique De Keyser (Centre d’Action Laïque) dat ‘voor een samenleving met meerdere overtuigingen secularisme eenvoudigweg een garantie is voor de toekomst van religies én van gewetensvrijheid.’ (Een open brief aan de eerste minister 08/07/2021)
Hoe actueel en relevant kan een 12de eeuwse moslimfilosoof uit al-Andalus vandaag dus wel zijn…
Hoe actueel en relevant kan een 12de eeuwse moslimfilosoof uit al-Andalus vandaag dus wel zijn…
_Ibn Rushd
In 1179 verscheen in al-Andalus Fasl al-Maqal (Het beslissende betoog) van Ibn Rushd (Averroes) met daarin de verdediging van zijn zogenaamde leer van de dubbele waarheid. Samengevat: ‘Er is één waarheid, maar die kan bereikt worden via twee wegen: via de filosofie en via religie.’ (§18-20) In zijn doctorale thesis onderzocht Koert Debeuf het kronkelende parcours van die idee tot de moderne opvattingen over de scheiding van kerk en staat: Latin Averroism: What was the influence of Ibn Rushd on European philosophy and why has it disappeared from European history of philosophy? Met daarin impliciet volgende uitlopers:
· Er bestond/bestaat wel degelijk een moslimfilosofie.
· Een Europese islam is niet ‘vreemd’ aan Europa.
· De idee van secularisering kan teruggevoerd worden op de leer van de Dubbele Waarheid van Ibn Rushd.
Beluister hieronder: Ibn Rushd Ik beweer...
· Er bestond/bestaat wel degelijk een moslimfilosofie.
· Een Europese islam is niet ‘vreemd’ aan Europa.
· De idee van secularisering kan teruggevoerd worden op de leer van de Dubbele Waarheid van Ibn Rushd.
Beluister hieronder: Ibn Rushd Ik beweer...
00:00 / 00:00
In de 13de eeuw veroorzaakte de omzetting van Arabische teksten naar het Latijn via de vertaalschool van Toledo een intellectuele aardbeving. In Latijns Europa geraakten tot dan verloren gewaande teksten van Galenus, Ptolemaeus, Aristoteles, e.a. aan de Europese universiteiten bekend. Maar daardoor werden theologen en filosofen zoals Siger van Brabant, Thomas van Aquino, e.a. geconfronteerd met opvattingen en ideeën van de moslimfilosoof Ibn Rushd (1126-1198). Daarbij ging het om stellingen over de eeuwigheid van de wereld, de aard van de ziel en de mogelijkheid van wederopstanding. Maar vooral over de Duplex Veritas (leer van de Dubbele Waarheid): de verhouding tussen filosofie en theologie, rede en geloof.
Koert Debeuf stelt in zijn onderzoek daarover de vraag: ‘Hoe groot was de invloed van het denken van Ibn Rushd op de Europese filosofie?’ Hij bestudeerde filosofische teksten van de 13de tot de 18de eeuw en stelde vast dat het zogenaamde Latijnse Averroïsme eeuwenlang controversieel en invloedrijk was. Wanneer men zich richt op het politiek Averroïsme kan men sporen van de ideeën van Ibn Rushd vinden in de werken van Machiavelli, Spinoza en Rousseau. Die ideeën verspreiden zich via mutaties en interpretaties, maar ook door aanvallen…
‘Religies zijn volgens filosofen verplicht, omdat ze op een universele manier tot wijsheid leiden voor alle mensen, terwijl filosofie alleen een stel geleerde mensen brengt tot kennis van geluk… Omdat het bestaan van een geschoolde klasse slechts vervolmaakt wordt, en haar volledig geluk bereikt wordt, door deelname aan het gewone volk, is deze algemene leer ook een verplichting voor het leven en bestaan van de elite.’
Tahafut al-Tahafut (4de discussie) - Ibn Rushd
Beluister hieronder: Ibn Rushd Religie of filosofie
Koert Debeuf stelt in zijn onderzoek daarover de vraag: ‘Hoe groot was de invloed van het denken van Ibn Rushd op de Europese filosofie?’ Hij bestudeerde filosofische teksten van de 13de tot de 18de eeuw en stelde vast dat het zogenaamde Latijnse Averroïsme eeuwenlang controversieel en invloedrijk was. Wanneer men zich richt op het politiek Averroïsme kan men sporen van de ideeën van Ibn Rushd vinden in de werken van Machiavelli, Spinoza en Rousseau. Die ideeën verspreiden zich via mutaties en interpretaties, maar ook door aanvallen…
‘Religies zijn volgens filosofen verplicht, omdat ze op een universele manier tot wijsheid leiden voor alle mensen, terwijl filosofie alleen een stel geleerde mensen brengt tot kennis van geluk… Omdat het bestaan van een geschoolde klasse slechts vervolmaakt wordt, en haar volledig geluk bereikt wordt, door deelname aan het gewone volk, is deze algemene leer ook een verplichting voor het leven en bestaan van de elite.’
Tahafut al-Tahafut (4de discussie) - Ibn Rushd
Beluister hieronder: Ibn Rushd Religie of filosofie
00:00 / 00:00
Wil je meer lezen over de Tahafut al-Tahafut ?
_Eurocentrisme
De tweede vraag van Koert Debeuf was: ‘Waarom lezen we in onze Europese geschiedenissen van de filosofie zo weinig over het Latijns Averroïsme?’
Een studie van de geschiedenissen van de filosofie van de 17de tot de 21ste eeuw toont dat tot het midden van de 18de eeuw de geschiedenis van de filosofie werd gezien als universalistisch. Ideeën uit verschillende continenten en culturen beïnvloedden elkaar. In L’Encyclopédie, bijvoorbeeld, kon men lezen hoe Egyptenaren en Chaldeeërs de Oude Grieken beïnvloedden. De Griekse filosofie werd later vertaald naar het Arabisch, becommentarieerd en geïnterpreteerd. Die interpretaties vormden dan weer de basis van de Europese filosofie in de 13de tot de 16de eeuw. Een universalistische visie die zich echter in de loop van de 18de eeuw omzette in een Eurocentrische visie: filosofie kon immers enkel christelijk en Europees zijn... Het schrijven van de geschiedenis van de filosofie werd een ideologisch slagveld. De Arabische filosofie en het Latijnse Averroïsme verdwenen grotendeels uit de meeste algemene geschiedenissen van de filosofie…
Een studie van de geschiedenissen van de filosofie van de 17de tot de 21ste eeuw toont dat tot het midden van de 18de eeuw de geschiedenis van de filosofie werd gezien als universalistisch. Ideeën uit verschillende continenten en culturen beïnvloedden elkaar. In L’Encyclopédie, bijvoorbeeld, kon men lezen hoe Egyptenaren en Chaldeeërs de Oude Grieken beïnvloedden. De Griekse filosofie werd later vertaald naar het Arabisch, becommentarieerd en geïnterpreteerd. Die interpretaties vormden dan weer de basis van de Europese filosofie in de 13de tot de 16de eeuw. Een universalistische visie die zich echter in de loop van de 18de eeuw omzette in een Eurocentrische visie: filosofie kon immers enkel christelijk en Europees zijn... Het schrijven van de geschiedenis van de filosofie werd een ideologisch slagveld. De Arabische filosofie en het Latijnse Averroïsme verdwenen grotendeels uit de meeste algemene geschiedenissen van de filosofie…
_Fasl Al-Maqal
Ibn Rushd (Averroes 1126-1198) was een gewaardeerde islamitische jurist, arts en filosoof in het 12de eeuwse al-Andalus van de Almohaden. De islamwereld beschouwde hem als een eminente kenner van Aristoteles, waarvan hij de filosofie trachtte te verzoenen met de islam. Steunend op de causaliteitsleer van Aristoteles beschouwt hij de kosmos als eeuwig en ongeschapen. In een tijd waar de filosofie door de islamtheologen argwanend werd bekeken was dat een ketterij.
In Fasl al-Maqal (1179) beschouwt Ibn Rushd de filosofie en de theologie als evenwaardig voor het begrijpen van de waarheid van de koran. Zowat 100 jaar eerder had Hamid al-Ghazali in Tahafut al-Falasifa (De Weerlegging van de Filosofie / 1089) de filosofen uitdrukkelijk beschuldigd van ketterij. Tegen deze al-Ghazali schreef Ibn Rushd zijn Tahafut al-Tahafut (1180?) (De Weerlegging van de Weerlegging). Maar zijn verdediging van de filosofie was nog uitdrukkelijker in de Fasl al-Maqal (Het Beslissende Betoog). Daarin verzoent Ibn Rushd het geloof niet met de rede, maar rechtvaardigt hij een filosofische lezing en interpretatie van de koran. Die is echter enkel weggelegd en gerechtvaardigd voor filosofisch geschoolden…
In Fasl al-Maqal (1179) beschouwt Ibn Rushd de filosofie en de theologie als evenwaardig voor het begrijpen van de waarheid van de koran. Zowat 100 jaar eerder had Hamid al-Ghazali in Tahafut al-Falasifa (De Weerlegging van de Filosofie / 1089) de filosofen uitdrukkelijk beschuldigd van ketterij. Tegen deze al-Ghazali schreef Ibn Rushd zijn Tahafut al-Tahafut (1180?) (De Weerlegging van de Weerlegging). Maar zijn verdediging van de filosofie was nog uitdrukkelijker in de Fasl al-Maqal (Het Beslissende Betoog). Daarin verzoent Ibn Rushd het geloof niet met de rede, maar rechtvaardigt hij een filosofische lezing en interpretatie van de koran. Die is echter enkel weggelegd en gerechtvaardigd voor filosofisch geschoolden…
Wij moslims weten zeker dat rationeel denken niet zal leiden tot tegensprekelijke conclusies met wat in de Geopenbaarde Tekst staat, want de waarheid kan de waarheid niet tegenspreken, maar versterkt haar en vergroot haar.
Dit gesteld zijnde. Wanneer rationeel denken tot een bepaalde conclusie over iets leidt dan zijn er twee mogelijkheden. Of de Geopenbaarde Tekst spreekt daarover niet of hij spreekt er wel over. In het eerste geval is er geen probleem en trekken wij de nodige gevolgen uit onze conclusie. In het tweede geval zijn er ook twee mogelijkheden. De voor de hand liggende betekenis van wat in de Geopenbaarde Tekst staat komt overeen met het resultaat van ons rationeel denken. Dan is er ook geen probleem. Of tot slot stellen we een tegenspraak vast tussen onze conclusie en de Openbaring. In dit laatste geval moeten we de voor de hand liggende betekenis van de Geopenbaarde Tekst opnieuw bekijken. Met opnieuw bekijken bedoel ik dat we in plaats van de woorden letterlijk te interpreteren we moeten zoeken naar hun overdrachtelijke betekenis en daarbij moeten we gewoon de regels van de Arabische taal volgen...’
Fasl al-Maqal (§ 18-19) - Ibn Rushd
Beluister hieronder: Ibn Rushd Duplex Veritas
Dit gesteld zijnde. Wanneer rationeel denken tot een bepaalde conclusie over iets leidt dan zijn er twee mogelijkheden. Of de Geopenbaarde Tekst spreekt daarover niet of hij spreekt er wel over. In het eerste geval is er geen probleem en trekken wij de nodige gevolgen uit onze conclusie. In het tweede geval zijn er ook twee mogelijkheden. De voor de hand liggende betekenis van wat in de Geopenbaarde Tekst staat komt overeen met het resultaat van ons rationeel denken. Dan is er ook geen probleem. Of tot slot stellen we een tegenspraak vast tussen onze conclusie en de Openbaring. In dit laatste geval moeten we de voor de hand liggende betekenis van de Geopenbaarde Tekst opnieuw bekijken. Met opnieuw bekijken bedoel ik dat we in plaats van de woorden letterlijk te interpreteren we moeten zoeken naar hun overdrachtelijke betekenis en daarbij moeten we gewoon de regels van de Arabische taal volgen...’
Fasl al-Maqal (§ 18-19) - Ibn Rushd
Beluister hieronder: Ibn Rushd Duplex Veritas
00:00 / 00:00
Wil je meer lezen hierover?
Fasl al-Maqal verscheen in het Frans als Discours Décisif (Flammarion, 1996).
Een Nederlandse vertaling is er van Remke Kruk.
Fasl al-Maqal verscheen in het Frans als Discours Décisif (Flammarion, 1996).
Een Nederlandse vertaling is er van Remke Kruk.
In Fasl al-Maqal is de verdediging van de filosofie nog virulenter. Volgens Ibn Rushd is er geen tegenspraak tussen religie en filosofie. De waarheid is één, maar kan op twee manieren gevonden worden: door middel van de filosofie en door de religie. De rationalistische filosofie van Ibn Rushd botste uiteindelijk met de orthodoxie van de Almohaden. In 1195 verbood men zijn werken - een deel van zijn logische en metafysische werken ging daardoor verloren – en werd hij verbannen naar Lucena, niet ver van Cordoba. Later werd hij echter gerehabiliteerd en naar Marrakesh geroepen waar hij gestorven is.
De leer van de twee soorten waarheid werd in de Latijnse wereld opgepikt, maar ten onrechte begrepen als het bestaan van een dubbele waarheid met eigen domeinen. Zo stelde Siger van Brabant van de universiteit van Parijs twee onderscheiden kennisdomeinen: die van de rede en die van het geloof. Een christelijke ketterij. Mede door de studie van de teksten van Ibn Rushd werd de filosofie van Aristoteles bekender in de Latijnse wereld…
Beluister hieronder: Ibn Rushd Koert Debeuf
De leer van de twee soorten waarheid werd in de Latijnse wereld opgepikt, maar ten onrechte begrepen als het bestaan van een dubbele waarheid met eigen domeinen. Zo stelde Siger van Brabant van de universiteit van Parijs twee onderscheiden kennisdomeinen: die van de rede en die van het geloof. Een christelijke ketterij. Mede door de studie van de teksten van Ibn Rushd werd de filosofie van Aristoteles bekender in de Latijnse wereld…
Beluister hieronder: Ibn Rushd Koert Debeuf
00:00 / 00:00
Deze tekst betreft een onuitgegeven doctorale thesis VUB van Koert Debeuf, verdedigd op 09/06/2021, Latin Averroism: What was the influence of Ibn Rushd on European philosophy and why has it disappeared from European history of philosophy? Democratie en educatie
Meer van Karel Van Dinter