10 november 2021
Op weg naar een nieuwe seksuele moraal?
Ter gelegenheid van de inmiddels vijftigste nationale vrouwendag (11 november), publiceren we een blogtekst van Heleen Debruyne, auteur en radiomaakster bij Klara. Heleen vraagt zich af of we misschien langzaamaan op weg zijn naar een nieuwe seksuele moraal?
Hoe veranderen seksuele zeden en gewoonten? In schokjes, geleidelijk, als een processie van Echternach (vooruit, vooruit, dan weer een stukje achteruit?), of een combinatie van al deze scenario’s? Moeilijk te zeggen. Ik kan dus niet met feiten staven wat ik aan mijn theewater voel: dat de seksuele moraal het afgelopen jaar voorzichtigjes aan het veranderen is. Exemplarisch zijn de breed in de media uitgesmeerde rechtszaken over machtsmisbruik. De zaak Fabre. De zaak De Pauw. Bo Coolsaet. Drie heel erg verschillende zaken – ik wil de beklaagden niet over dezelfde kam scheren. We wachten bovendien ook nog op uitspraken van de rechters. Maar wat ze delen, is hoe sterk ze gemediatiseerd zijn, hoe ze de publieke opinie beroeren.
Feministen, feministische juristen en activisten zijn in de coulissen al decennia bezig met nadenken over instemming, 'consent’. Sinds #wijoverdrijvenniet en #metoo de ronde doen op de sociale media, wordt het gesprek ook breder in de samenleving gevoerd. Het is nochtans een gesprek dat we met z’n allen liever vermijden. We wanen ons, sinds de zogenaamde seksuele revolutie, liever bevrijd en geëmancipeerd. Die revolutie was natuurlijk ook nodig: weg met de bemoeizucht van godsdienst en dwingende burgermoraal, weg met geneesheren die 'afwijkende verlangens’ naar hetzelfde geslacht als een ziekte zagen. Maar die verschuiving in de seksuele moraal voltrok zich in een samenleving die nog erg misogyn was. In de praktijk werd vooral de witte heteroman bevrijd. De vrouw was er vooral om aan zijn seksuele noden te voldoen – wie zich niet gewillig opstelde, was preuts en ouderwets. Ook de markt vaarde wel bij de lossere zeden: van de herenbladen van vroeger tot de porno-industrie vandaag: erg lucratief, maar bevrijdend voor iedereen?
Die illusie van bevrijding is natuurlijk prettig. Het is dan ook moeilijk om er afstand van te doen en toe te geven dat we, wat seksuele zeden betreft, nog in de puberteit zitten – getuige de torenhoge cijfers van seksueel geweld die de UGent onlangs uitbracht. Twee op de vijf vrouwen (42 procent) heeft ooit te maken gehad met fysiek seksueel geweld, bij mannen is dat 1 op de 5 (19 procent). 1 op de 6 vrouwen (16 procent) is dan weer ooit verkracht, tegenover 1 op de 20 mannen (5 procent). En dan zijn er nog de ontelbare, meer subtiele situaties van vernedering of verbale grensoverschrijding.
Toch is er bij elk gesprek over grenzen en consent altijd wel iemand die de angst voor verpreutsing ventileert. Straks mag er niets meer! Vroeger zaten vrouwen gewoon in monokini op het strand, nu durven ze dat niet meer! Onze vrijheid is in gevaar! Alsof elke aanpassing van onze seksuele ethiek meteen onze vrijheid op het spel zet.
Maar waar moet het dan heen met die seksuele ethiek? Hoe kunnen we zowel vrij als veilig vrijen?
Liesbet Stevens, docent seksueel strafrecht aan de KU Leuven en directeur bij het Instituut voor de Gelijkheid van Mannen en Vrouwen, heeft het vaak over risicovolle situaties. Flirten op het werk? One night stands? Seks met de ex? Sinds de seksuele revolutie zien we er geen graten meer in. Niet verboden, niet bij voorbaat moreel laakbaar, deel van het leven, maar het zijn wel situaties waarin vaak, bedoeld of onbedoeld, een grens wordt overschreden.
Seksuele situaties als risico zien, dus. Ik begrijp de weerstand tegen deze visie. Als vrouw wordt er al zo vaak ingehamerd dat seks gevaarlijk is (want zwangerschap, want SOA’s, want slutshaming), dat de angst het eigen plezier soms in de verdrukking brengt. En niemand wil terug naar een benepen seksuele sfeer. Maar de hoop is net dat dit herdenken van wat seksuele vrijheid is, en voor wie, er voor kan zorgen dat meer mensen zich veiliger voelen, en dus vrijer om op zoek te gaan naar hun grenzen. Want ja, seks is altijd een beetje flirten met de grens. Maar op je eigen termen.
Terug naar de processen. Wat de uitspraken ook worden, ze zetten ons wel aan het denken. Of je nu vindt dat de wijven te veel complimenten hebben of niet: het is nu wel duidelijk dat achteloos omgaan met de grenzen van anderen een hoop gedoe kan opleveren. Dat wat voor jou normaal en onschuldig lijkt een ander last en pijn kan bezorgen. En dat besef zou wel eens kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van een nieuwe seksuele moraal.
Meer van Heleen Debruyne