18 november 2021
Antisemitime, een duivel die nooit sterft
Een paar dagen geleden werd op een betoging van Poolse nationalisten een historisch boek verbrand. Een daad met een grote symbolische waarde, want het was niet zomaar een boek. Het ging om een kopie van een belangrijk contract uit de dertiende eeuw tussen de staat en de Joodse Polen, waarin hun bescherming plechtig vastgelegd werd. De betogers schreeuwden nadien: 'Dood aan de Joden!'.
Dat gebeurde allemaal vorige week, op de verjaardag van de Duitse Kristallnacht 83 jaar geleden. Antisemitisme is een 'duivel die nooit sterft', zoals de titel van een boek van Daniel Jonah Goldhagen luidt.
Mondige minderheidsgroepen laten terecht luid van zich horen op sociale media als ze met geweld of discriminatie geconfronteerd worden. Maar antisemitisme lijkt wel een sluipend gif dat vaak zonder enige aanleiding uit het niets op onverwachte plekken opduikt. Dat was zo tijdens het Aalsterse carnaval waar een praalwagen wel een kopie leek van een exemplaar uit een nazistoet uit de donkere dertiger jaren. Nochtans was er niet de minste aanleiding voor deze 'humor', want er was niets in de Aalsterse actualiteit te bespeuren dat spotten met Joden had kunnen verklaren. Toch vond een carnavalist, lid van het Vlaams Belang, het bovendien grappig om voor de grap gele Jodensterren uit te delen.
Die zwaar beladen symbolen waren ook te zien tijdens betogingen in Frankrijk tegen islamofobie, waarbij vermeend onrecht tegen moslims gelijkgeschakeld werd met de dodelijke terreur waarmee Joden te maken kregen in oorlogstijd. In Brussel pronkten ze op de fiere borsten van verongelijkte betogers die zich te kort gedaan voelen door de coronamaatregelen.
Het gemak waarmee op die manier een volkomen onterechte historische parallel gemaakt wordt tussen onvergelijkbare situaties duidt op een gebrekkige kennis van wat Joden hebben meegemaakt. Die kwalijke evolutie werd besproken tijdens een symposium in het Poolse Krakau, waar de European Jewish Association de resultaten bekendmaakte van een groot pan-Europees onderzoek naar antisemitisme.
België komt daar op zijn zachts gezegd niet zo goed uit. Eén op de vier Belgen is gematigd tot sterk antisemiet. Dat is heel veel meer dan in onze buurlanden. Enkel in Griekenland en een paar voormalige Oostbloklanden, waaronder Polen, liggen de cijfers hoger. Het Vlaams Belang gaat met de bedenkelijke eer lopen dat een grote meerderheid van de antimieten (62%) op die partij stemt.
Gelijkekansencentrum Unia heeft weet van 115 antisemitische incidenten in 2020. Dat is een toename met maar liefst 56% tegenover de vorige jaren.
De Belgische afkeer van Joden lijkt ook samen te hangen met de vijandigheid tegenover Israël, die met meer dan 60% negatieve reacties het hoogste is in Europa. Blijkbaar valt in de strijd voor Palestijnse rechten de nuance wel eens weg tussen de Joodse staat en Joden die al eeuwen in Europa wonen.
Al eerder bleek dat in sommige Brusselse scholen het heel moeilijk is om het over de Holocaust te hebben, omdat vele leerlingen met een moslimachtergrond onrecht tegen Joden rechtvaardigt door de Israëlische onderdrukking van Palestijnen. Joodse ouders beklagen er zich over dat hun kinderen regelmatig gepest worden door medeleerlingen en kiezen steeds vaker voor Joodse scholen.
Met de kijk op die Holocaust is het volgens het onderzoek bijzonder slecht gesteld. Gelukkig vindt 60% dat de herinnering daaraan levend moet worden gehouden. 11% is echter van mening dat het aantal slachtoffers niet zo hoog was en dat de Joden de wreedheid waarvan ze het slachtoffer waren overdrijven. Het meest verontrustende cijfer is de 15% van de ondervraagden die vinden dat de Joden zelf schuld hebben aan hun vervolging.
De 82-jarige Joodse Regina Suchowolski-Sluszny, voorzitster van het Forum van Joodse Organisaties, overleefde de oorlog als 'verborgen kind' in een katholieke familie. Ze gaat vaak spreken over de Holocaust in Vlaamse scholen. Haar bezorgdheid is niet alleen dat steeds minder scholieren op de hoogte zijn van de Jodenvervolging, maar dat dit gebrek aan kennis van deze periode ook groot is bij de lesgevers.
Nu er steeds minder getuigen overblijven, dreigt de Holocaust in het collectieve geheugen weg te zakken tot een gebeurtenis in het verleden zoals vele andere. Dat maakt het gemakkelijker voor aloude antisemitische clichés om weer op te duiken, omdat het historische kader van oorzaken en gevolgen steeds minder gekend is. Als we willen dat het antisemitisme in België niet verder toeneemt, is het meer dan dringend tijd dat er werk gemaakt worden van een sensibilisering hierover, in de eerste plaats in het onderwijs. Bij scholieren, maar ook bij lesgevers ...
(Tekst oorspronkelijk gepubliceerd in De Standaard, 16 november 2021. Overgenomen met toestemming van de auteur.)
Meer van Luckas Vander Taelen