23 mei 2023
De onderwerping
In dit werk vestigt Blom de aandacht op de catastrofale verhouding die er heerst tussen mens en omgeving. Met omgeving bedoelt hij zowel planten, dieren als bodem.
Philipp Blom werd geboren in 1970 in Hamburg. Zijn vader was Duitser, zijn moeder een Nederlandse en ze woonden in Detmold, Duitsland. Hij studeerde filosofie en judaïstiek aan de universiteit van Wenen. In 1997 behaalde hij aan de universiteit van Oxford de titel van Doctor of Philosophy met een proefschrift over Nietzsche. Hij werkte in Londen als vertaler, schrijver, editor en freelance-journalist. In 2001 verhuisde hij naar Parijs en vanaf 2007 woont hij in Wenen met zijn vrouw, de Nieuw-Zeelandse Veronica Buckley, schrijfster van historische werken. Ik wil van Blom het boek Het verdorven genootschap zeker aanraden als je wil lezen over de Parijse salons ten tijde van de Verlichting.
In De onderwerping gaat Blom heel ver terug in de geschiedenis. Hij constateert dat de hedendaagse mens alle contact met de natuur verloren is en onderzoekt hoe het zo ver is kunnen komen. Daarvoor start hij bij één van de meest immateriële voorwerpen die je je kan inbeelden: wolken. Tot zijn verwondering is er een jonge Nederlandse kunstenares die wolken verkoopt. Ze maakt zich ervan meester door er op haar computerscan een grens rond te tekenen en daar een QR-code aan toe te voegen. De kopers kunnen die code inscannen en bezitten zo een UR (unique registration) van die wolk. Na betaling krijgen ze een certificaat dat in een onlinekadaster wordt opgeslagen. Zo zijn vanaf nu wolken – als het laatste ongetemde deel van de natuur – ook verhandelbaar!
Wat hieraan is vooraf gegaan, is het onderwerp van dit werk van Blom: het ontketende idee dat de mens buiten en boven de natuur staat en haar kan en zelfs moet onderwerpen. Die mens beschouwt zichzelf als verheven boven alle andere levende wezens en ziet de natuur enkel als opslagplaats van grondstoffen en de dieren en planten als voedselproducenten.
Met een reis doorheen de wereldgeschiedenis legt hij uit hoe het zover is kunnen komen. Gedurende honderdduizenden jaren leefde de mens in harmonie met zijn omgeving. Bloms zoektocht begint in Uruk, 3.000 jaar voor onze tijdrekening. Het Gilgamesj-epos – het oudst bekende mythologische verhaal – beschrijft hoe de eerste stedelingen zichzelf nog als deel van de natuur zagen. De koning Gilgamesj probeerde zich echter boven de natuur te zetten wat hem uiteindelijk fataal werd.
Eeuwen gaan zo voorbij tot de auteur van Genesis – het eerste boek van het Oude Testament – de opdracht van Jahwe aan Adam en Eva neerschrijft: “Ga en onderwerp de aarde”. In de Hebreeuwse bijbel wordt de idee opgenomen dat god de mens geschapen heeft om de rest van de schepping te onderwerpen en te overheersen. Op zijn beurt opende Paulus voor het volk de toegang tot een universele god door te verklaren dat er een nieuw verbond was aangegaan en hij roept de opstandige prediker Joshua ben Jozef uit tot gezalfde, tot Christus, verlosser van de mensheid. Vanaf dan krijgt dat ene zinnetje verwoestende gevolgen.
Hierna zwerft Blom over de wereld en door de eeuwen heen om te verhalen hoe met de verspreiding van het christendom ook de idee dat de mens verheven staat boven alles ingeprent wordt en hij zich van de wereld meester kan en moet maken. Hij toont aan hoe dat idee de rechtvaardiging is voor overexploitatie van de natuurlijke bronnen en kolonisatie van alle volken en streken over de hele wereld. Slavenhandel is een hoofdstuk apart. De “zwarte” Afrikaan werd als wilde gezien en was dus deel van de onbeschermde natuur. Blom merkt hierbij op dat de filosofen van de Verlichting zich wel afzetten tegen religie, maar zich niet hebben verzet tegen die onderwerpingsgedachte.
Als Blom uiteindelijk bij de moderne tijd aanbelandt, wordt hij niet milder. Naast de onderwerping van de natuur met een onverzadigbaarheid aan fossiele brandstoffen is de onbeheersbare aangroei van de wereldbevolking een ramp. Tot nu hadden beleidsverantwoordelijken voor dergelijke problemen steeds één oplossing: een versnelde economische groei. Het is echter nu wel duidelijk dat de aangetoonde klimaatverandering en het biodiversiteitsverlies, naast de weigering van de mens om zijn geprivilegieerde plaats af te geven, binnen afzienbare tijd tot zijn ondergang zal leiden. Ook voor Blom wordt het hoog tijd dat de mens van dat vals idee van superioriteit wordt verlost.
De onderwerping is een overtuigend boek dat aantoont waar het waanidee van de mens als allesbezittend opperwezen vandaan komt. Dat dit tot een onvermijdelijke ondergang zal leiden is nauwelijks nog te stoppen. Blom neemt met zijn boek duidelijk stelling en geeft een onderbouwd verslag over het ontstaan van die verschrikkelijke gedachtegang. Het is enkel jammer dat hij zijn gegevens met zo veel details omkadert dat het fundamentele dreigt weg te zinken in het verhaal daarrond. De boodschap had krachtiger geweest als hij ze bondiger had gebracht. Niettemin is dit informatieve boek toch weer een ernstige waarschuwing dat de mens de enige schuldige is en hem met de neus op de feiten drukt.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
