19 juli 2023
Bosgevoel
Voor ‘Bosgevoel’ van Herman Vuijsje gaat volgens mij eveneens op wat de antropoloog/filosoof én verwoed wandelaar Tom Lemaire in zijn boek ‘Wandelenderwijs, sporen in het landschap’ schrijft. “Voor mij betekent wandelen in een landschap in ieder geval nog een totaliteitservaring. Landschappen zijn totaliteiten van zowel zintuiglijke als van meer intellectuele aard, waarin je jezelf als wandelaar bevindt. We ondergaan namelijk met onze zintuigen het landschap om ons heen, maar er zit aan de landschapservaring ook een intellectuele kan in zoverre het, mede door het overwicht van het visuele, ongemerkt tot beschouwing en overpeinzing uitnodigt.” (1).
Herman Vuijsje (1946) is een Nederlandse schrijver met een lange staat van dienst als auteur, maar hij is ook socioloog en zoals zijn iets oudere landgenoot eveneens een verwoed wandelaar. Wat maakt dit boekje dan zo bijzonder? Zeker niet zijn kennis van de natuur. Daar doet hij geen doekjes om. Vuijsje zegt terloops dat hij nauwelijks een beuk van een eik zou kunnen onderscheiden. Toch ondergaat hij ook een Bosgevoel, want hij onderneemt een ontdekkingsreis door ‘het diepe woud‘ van Nederland. Bestaat dat eigenlijk wel en hoe ‘diep’ is dat dan wel? De cover van dit boekje geeft de indruk dat de auteur zich ergens in Suriname bevindt midden in het tropisch regenwoud. Nee hoor, Nederland behoort met ongeveer tien procent bosoppervlak tot de minst bosrijke landen van Europa. Alleen IJsland, San Marino en Malta hebben er nog minder van.
Bos in eigen land is ook niet populair, integendeel. Nederland is meer een land van open landschappen en zee, maar daarover schreef hij samen met kunstenaar Jan Groenhart al een mooi wandelboek dat startte in Knokke en dan de Noordzeeroute volgde. Die strandroute werd vanaf de Waddenzee omgezet in eilandhoppen, want via Texel, Terschelling, Ameland, Schiermonnikoog en Rottumerplaat belanden ze uiteindelijk, na 350 kilometers, in het Duitse Borkum.
Deze keer wandelde Vuijsje helemaal alleen van de Utrechtse heuvelrug tot in de Veluwe dwars doorheen de meest bosrijke streek van Nederland. Zijn enige metgezel was Jacobus Craandijk, een wandelende dominee die hem in 1888 voor ging en waaruit hij nu en dan citeert. Op 1 juni 2021 begon hij aan een anderhalve week durende voettocht in eigen land. Eerder schreef hij er voor de NRC al kortere stukjes over. Ook het grote woudsterven, in gang gezet door CO²-uitstoot en klimaatverandering, schittert door afwezigheid. Ik schrijf deze recensie op een ogenblik dat een afgezwakte natuurherstelwet, een hoeksteen van de Europese Green Deal, is goedgekeurd. Het doel is om op ten minste 20 procent van het Europees grondgebied de natuur te herstellen tegen 2030, en dat tegen 2050 uit te breiden tot alle ecosystemen. Dat natuurherstel moet niet alleen binnen de nu al door Europa beschermde Natura 2000-gebieden gebeuren, maar ook daarbuiten. Geen woord daarover bij Vuijsje. Dat kon ook niet, want die gegevens waren op het ogenblik van de bekenmaking ervan nog niet geweten.
Zijn belangstellig gaat eerder uit naar de kleine dingen die hem aan het denken zetten en dat zijn dan niet de boomsoorten, bloemetjes, blaadjes, beestjes en al wat verder groeit en bloeit, maar eerder losse gedachten, bespiegelingen, die hem al wandelend te binnen schieten. Over zijn jeugd bijvoorbeeld wanneer hij mee op tocht gaat met zijn ouders. ‘Eropuit trekken naar het bos was toen een kwestie van paddenstoelen en pannenkoeken, kromgewaaide dennenbomen met veel kale, schilferende stam en een uitspanning met Hero fietsenrekken en een speeltuin.’ War verder ‘klimt’ hij op de Amerongse Berg met 69 meter het hoogste punt van de Heuvelrug. In 2022 was dit als berg van de vierde categorie deel van de Vuelta. Kijk eens aan. Nederland heeft niet alleen een ‘diep woud’, maar ook ‘bergtopjes’, schrijft Vuijsje. Is dat meewarig en lichtjes spottend bedoeld? Allicht want Herman Vuijsje schrijfstijl bulkt van de dubbele bodems. Dat maakt dit boekje ook zo fris en aantrekkelijk.
Vervolgens trekt de auteur van de gecultiveerde landgoederennatuur van de Heuvelrug naar de ‘woeste’ Veluwe. Althans volgens Craandijk: ‘Een wandeltogt door de Veluwe is niet ieders zaak. Men moet iets kunnen gevoelen dat die magtige bekoring der onmetelijke ruimte, der plegtige stilte, der diepe eenzaamheid en men moet ontbering en vermoeienis kunnen verduren.’ Nu gaat het er enigszins anders aan toe op de Veluwe omringd door ‘weiden vol verpaarding en chique villa’s waar dagelijks de rieten daken en gazons met een nagelschaartje worden bijgeknipt, de in feodaal geschilderd patroon geschilderde luiken met een vochtig doekje worden afgenomen en de oprijlaan met de kruimeldief van ongerechtigheden wordt ontdaan.’ Niet alleen het heden, maar ook de geschiedenis duikt op in zijn bespiegelingen. Wanneer Vuijsje door de Soerelse bossen bij Vierhouten loopt denkt hij aan het ‘verloren dorp’ waar tijdens de Duitse bezetting onderduikers een onderkomen hebben gevonden. Sparren doen hem ook denken aan het Duitse naaldbos en daarvoor verwijst hij naar het boek van Canetti Masse und Macht waarin hij het leger van nazi-Duitsland als ‘het marcherend woud’ beschrijft.
‘Wij horen niet tot degenen die pas te midden van boeken, onder invloed van boeken tot gedachten komen - het is onze gewoonte om in de vrije natuur te denken, wandelend, springend, klimmend, dansend.’ (2) Dat schrijft Nietzsche op een onbewaakt moment en zonder te willen zeggen dat de oudere auteur ‘al springend, klimmend, dansend’ door de natuur loopt, maakt toch zijn badinerende stijl waarin alle onderwerpen hun plaats kunnen vinden, de grote charme uit van dit ‘Bosgevoel’… à la Vuijsje.
Walter Lotens
Walter Lotens
(1) Ton Lemaire, Wandelenderwijs, sporen in het landschap, Amsterdam, 1997
(2) Nietzsche, De vrolijke wetenschap
Meer van Walter Lotens
(2) Nietzsche, De vrolijke wetenschap
