23 augustus 2023
Cannery Row
Hoe helend is het om na een uit de hand gelopen feestje de ravage op te ruimen en de enkele geredde glazen om te spoelen met “Pater Noster-Agnus Dei” als zalvende muziek op de achtergrond? Of intussen te leunen op eeuwenoude, quasi verloren teksten van de ‘vergeten’ dichter Kavi Bilhana: “Zelfs nu | Weet ik dat ik de hete smaak van het leven heb geproefd”. (p.196)
De louterende kracht die uitgaat van een verheven cultuur – vooral voor de kleine schlemielen dan – was een zekerheid voor John Steinbeck. Hier, in Cannery Row, aangesproken als een helende ontlading na de knokpartij tussen Doc en Mack. Je hóórt de ‘monotone openingsklanken van Monteverdi’s Hor ch’el ciel e la terra, het oneindig treurige en berustende rouwen van Petrarca om Laura’. (p.131)
Meer nog wanneer Doc de meiden van Dora – hoeren, dus – charmeert en verblijdt met kerkgezangen en gregoriaanse muziek. (p.33) Een waardering die ook naklinkt in de weeïge songregel van Paul Simon: ‘Just a come-on from the whores on 7th Avenue’ (The Boxer). Anders dan de vermanende vinger van vertoornde kerkleiders en hun schijnheilige goegemeente…
Zwalpende karikaturen
Cannery Row van John Steinbeck gaat over twee desastreuze feesties tijdens de Grote Depressie (1929-1939) die ook de sardinenijverheid van Monterey/California trof. Een verhaal met dubieuze, maar heerlijk sympathieke personages: het marginale viertal Mack en zijn jongens uit Volkslogement het Paleis - cynischer kan je een geïmproviseerd onderkomen in een oude visopslagplaats niet benoemen - die er een deugd van maken om zo marginaal en ongeregeld mogelijk dag na dag te (over)leven; de bordeelhoudster Dora en haar meisies; de Chinese kruidenier Li Tjong; de simpele geest Hazel; de puppy Darling en - centrale figuur - de onbaatzuchtige zeebioloog Doc voor wie uit dankbaarheid de feestjes bedoeld zijn.
Cannery Row van John Steinbeck gaat over twee desastreuze feesties tijdens de Grote Depressie (1929-1939) die ook de sardinenijverheid van Monterey/California trof. Een verhaal met dubieuze, maar heerlijk sympathieke personages: het marginale viertal Mack en zijn jongens uit Volkslogement het Paleis - cynischer kan je een geïmproviseerd onderkomen in een oude visopslagplaats niet benoemen - die er een deugd van maken om zo marginaal en ongeregeld mogelijk dag na dag te (over)leven; de bordeelhoudster Dora en haar meisies; de Chinese kruidenier Li Tjong; de simpele geest Hazel; de puppy Darling en - centrale figuur - de onbaatzuchtige zeebioloog Doc voor wie uit dankbaarheid de feestjes bedoeld zijn.
John Steinbeck schreef Cannery Row voor zijn vriend Ed Ricketts, marien bioloog, ecoloog, filosoof en toenmalige laborant (Doc?) - ‘die weet of zou moeten weten waarom’. (p.5) Maar eigenlijk gaat de roman over de belevenissen en beslommeringen van een troep ontroerende karakters die proberen te overleven. Zwalpende figuren, dat zeker, maar geënt op reële personen en toestanden. In de sequel Sweet Thursday vulde Steinbeck die cast verder aan met andere karakters. Waarna Cannery Row achteraf vlotjes vertimmerd kon worden tot een musical (Rodgers & Hammerstein) en, nog later, een film (Nick Nolte & Debra Winger).
Heel wat personages, kromme dialogen, oneliners en absurde situaties door Steinbeck bedacht (ver)werden zo tot clichés in films, musicals, comics, toneel, enz. Zij behoren intussen tot een bepaalde canon. Dat maakt deze vertaling er echter niet gemakkelijker op, want de sociaal-realistische schrijfstijl van Steinbeck vol dialect en slang valt niet eenvoudig om te zetten. Dat werd een moeilijke…
Hilarische bewogenheid
Cannery Row werd dus een hilarische roman vol warme sociale bewogenheid en ironische gevoeligheid voor de kleine man, de outcasts, marginalen, zonderlinge types en verontrustende karakters. In hun wereld waarin drank, ledigheid en ritselen het normaalste onderdeel zijn van klungelige pogingen om van het leven nog wat te maken. Op die manier is Cannery Row een scherpe metafoor voor een ontredderde mensheid op de dool… Mét – tussen de opzettelijk kromme dialogen en redeneringen in – de zure oprispingen van Steinbeck over waar het hem om gaat: ‘Ik heb het altijd vreemd gevonden,’ zei Doc. ‘De dingen die we aan mensen bewonderen, vriendelijkheid en gulheid, openheid, eerlijkheid, begrip en gevoel, gelden in ons bestel als bijverschijnselen van mislukking.’ (p.144)
Cannery Row werd dus een hilarische roman vol warme sociale bewogenheid en ironische gevoeligheid voor de kleine man, de outcasts, marginalen, zonderlinge types en verontrustende karakters. In hun wereld waarin drank, ledigheid en ritselen het normaalste onderdeel zijn van klungelige pogingen om van het leven nog wat te maken. Op die manier is Cannery Row een scherpe metafoor voor een ontredderde mensheid op de dool… Mét – tussen de opzettelijk kromme dialogen en redeneringen in – de zure oprispingen van Steinbeck over waar het hem om gaat: ‘Ik heb het altijd vreemd gevonden,’ zei Doc. ‘De dingen die we aan mensen bewonderen, vriendelijkheid en gulheid, openheid, eerlijkheid, begrip en gevoel, gelden in ons bestel als bijverschijnselen van mislukking.’ (p.144)
Mislukken. Ondanks het geloof in de goedaardigheid van mensen, en alle goede bedoelingen en voornemens ten spijt, gaat het dus keer op keer en voorspelbaar mis. Toch blijft het goedmoedige humanisme van Doc (een soortement Jezusfiguur?) ook na de aangerichte ravage in zijn labo overeind. Zodat alles als bij mirakel plots weer goed komt. (p.149) Dus ook volgens het persoonlijk optimistisch humanisme van Steinbeck: ‘Zelfs nu / Denk ik aan het komen en praten van wijze mannen uit torens / Waar ze hun jeugd hebben weggedacht.’ (p.195) Humanisme. Goedaardigheid? Toch schreef hij wat later de schrijnende maar stichtelijke parabel The Pearl over dezelfde hoop op een beter leven, maar ook over hebzucht, argwaan en afgunst…
In Cannery Row krijg je nog wel meer grote wijsheden mee. Al dan niet met een Bijbelse insteek zoals bij de latere Steinbeck zo zou blijven. Soms in krachtige en poëtische bewoordingen en parabels. Soms in alle eenvoud ontwapenend en lyrisch: ‘De wc heeft vijf jaar gelekt totdat een slimme en handige gast hem repareerde met een dot kauwgom.’ (p.32) Banaal. Hilarisch. Herkenbaar. Zoals wanneer wordt verteld over hoe je een handeltje opzet met kikvorsen en katten voor het labo. En hoe een vlaggenmastrolschaatser zijn behoefte doet. Of hoe je een oude T-Ford aan de praat krijgt en wat een - onbestaande - biermilkshake is…
Communist
Van meet af aan werd de roman lovend onthaald als een nostalgische hommage aan verbondenheid, kameraadschap-door-dik-en-dun en tevredenheid. Maar ook gericht tegen vooroordelen, uitbuiting en hypocrisie. Thema’s die Steinbeck in zijn latere romans hardnekkig zou blijven aanvoeren. Maar hem ook zouden brandmerken als een communist en linkse schrijver…
Van meet af aan werd de roman lovend onthaald als een nostalgische hommage aan verbondenheid, kameraadschap-door-dik-en-dun en tevredenheid. Maar ook gericht tegen vooroordelen, uitbuiting en hypocrisie. Thema’s die Steinbeck in zijn latere romans hardnekkig zou blijven aanvoeren. Maar hem ook zouden brandmerken als een communist en linkse schrijver…
De liefde van Steinbeck voor Amerika - vooral dat van de kleine man en de mislukkeling - was groot. Maar ook zijn argwaan tegenover het systeem. In 1939 publiceerde hij The Grapes of Wrath. Het verhaal van pachters uit Oklahoma (Okies), slachtoffers van de Dust Bowl, die niet meer van het land konden leven en naar Californië migreerden om er te gaan werken als oogstplukkers. Het wordt als zijn beste werk beschouwd, maar wekte ook de argwaan van de FBI en zorgde voor hate mail. Tijdens de communistenjacht van senator McCarthy (1947-1954) werd Steinbeck zelfs verdacht bevonden. Net omwille van zijn sympathie voor de kansarmen. En zijn bezoeken aan de Sovjet-Unie…
Maar hoe wás het eigenlijk gesteld met Amerika? In 1960 ging Steinbeck daarnaar op zoek. Met de presidentiële campagnes en debatten tussen Kennedy en Nixon voluit in de media en in het gezelschap van zijn poedel Charley trok hij in een camper door Amerika op zoek naar de Amerikaanse identiteit. Uiteindelijk meende hij die in zijn geboortestaat Californië te hebben gevonden. Terug naar Cannery Row?
Travels with Charley, het relaas van die zoektocht, was ontluisterend, maar volgens sommigen ook onnauwkeurig en vol verzinsels. (Geert Mak deed het hem vijftig jaar later gedeeltelijk na en stelde dat de romanschrijver Steinbeck hier en daar een ietwat bijgestuurd relaas had afgeleverd.) De schrijver Steinbeck en waarheid? In Cannery Row heet het: ‘Doc had nog steeds een voorliefde voor de waarheid maar hij wist dat niet iedereen die voorliefde deelde en dat ze een levensgevaarlijke maîtresse kon zijn.’ (p.106)
Ook typerend voor Steinbeck: na elf keer te zijn voorgedragen kreeg hij in 1962 de Nobelprijs voor Literatuur. Maar toen men hem op de dag van de bekendmaking vroeg of hij dat verdiende, antwoordde hij kort: ‘Frankly, no.’ Onverdiend? Toch worden Cannery Row, The Pearl en de andere werken van Steinbeck in de VS en daarbuiten nog steeds gelezen. Behorend tot een humanistische (?) en eigengereide canon… Voor wie The Grapes of Wrath of East of Eden echter te bijbels of Freudiaans zijn die vindt nog wel zijn gading in Cannery Row.
Karel Van Dinter
Meer van Karel Van Dinter
Karel Van Dinter
