Een beschamende rij ellende, wantoestanden en onrechtvaardigheid. Maar daartussen ook onze eigen hulpeloosheid en laksheid om er iets aan te doen. Niks nieuws wat dat betreft, zou ik zeggen, maar het wordt door Anton Van Dyck wel ironisch genoeg aangespeeld. Vaak randje cynisme en bedoeld om onszelf en onze zelfvoldane manier van sámen-te-leven voor de tigste keer in vraag te stellen. Wie willen we zijn om onszelf en de wereld op een beter spoor te krijgen? Welke waarden zijn nodig voor een leefbare en humane wereld? Terechte vragen geïllustreerd met treffende casussen en doordenkers gericht tégen holle woordkramerij: samenLevensbeschouwingen, samenkleving, natiebouw, … Het zet alvast aan tot introspectie, verantwoording en debat over wie of wat we (willen!) zijn. En welke essentiële waarden onder druk staan. Geen blauwdruk voor ‘goed beheer’, maar wel een rist humanistische vrijdenkertjes over hoe we aan de berg ellende kunnen verhelpen. Als we maar van goede wil zijn. En de schuld niet bij de ander leggen…

Welke identiteit, dus? ‘Indien we identiteit zien als de lens waardoor we naar de wereld kijken, en we het erover eens zijn dat die lens bepaald wordt door de waarden waarmee we naar de wereld kijken, moeten we durven gaan voor infragiele waarden. Waarden die sterker worden omdat ze net meer onder druk komen te staan.’ (p. 55) Meteen een toepassing van het principe van Vrij Onderzoek, verduidelijkt VUB-er Van Dyck.

Identiteit? Dan moeten we zeker weg van het fatale streven ‘dat we identiteit nog vaak te veel zien als een wedstrijd om het beste lijstje in plaats van een permanent proces van worden, van realiteit verwerken en in functie daarvan acties ondernemen.’ (p. 139) Dan is er zeker Daniel Kahneman (Nobelprijswinnaar Economie 2002 | Ons feilbaar denken | Thinking fast and slow, 2011) met zijn inspirerend overzicht van de vele kleine kantjes van onze zelfverheerlijking en vermeende menselijkheid en de twee systemen van denken>beslissen>gedrag. Systeem 1 is snel, intuïtief en emotioneel (fast thinking). Systeem 2 is traag, weloverwogen en logisch-rationeel (slow thinking). De kwetsbare samenhang tussen beide systemen - immers elkaars stoorzender- is voor Van Dyck het uitgangspunt voor zijn pleidooi voor ‘een nieuwe vorm van identiteit, de basis voor hoe we onszelf als individu bepalen, hoe het individu de samenleving bepaalt en welke overheid die samenleving uiteindelijk nodig heeft. De interactie tussen deze twee systemen bepaalt uiteindelijk hoe we onze realiteit beleven en hoe we onszelf zien.’ (p. 49-50) Geen cum laude voor de mens, maar wel een hoge mate van kwetsbaarheid en fragiliteit. Dat allemaal in een systeem dat - zo leert ons het globalistische verhaal - zich moeilijk laat beheersen.

Vaststelling: robuust is alvast niet hoe we zijn. Laat staan kúnnen zijn. Een bewuste (onvrije?) wil legt zichzelf daarom beperkingen op… Daadwerkelijk. Net omwille van onze kwetsbaarheid en beperkingen beschouwt Van Dyck waarden als vrijheid, gelijkheid en maatschappelijke verantwoordelijkheid als antifragiel. Dat begrip leent hij van risicoanalist Nassim Taleb (Antifragiel. Dingen die baat hebben bij wanorde, 2013) die het na de bankencrisis (2008) introduceerde als richtsnoer om te overleven in een wereld vol onvoorspelbaarheid en wanorde: Zwarte Zwaan, onvoorzien omstandigheidje, kink in de kabel, het contingente, beurscrashes, toeval, oliespoor op de weg, splinter in de machinerie, … Waarbij we juist - economisch! - weerbaarder kunnen worden mits een beredeneerde inschatting van chaos, tegenslag en brute pech.

Maar geldt dat ook voor de humanistische waarden die we nastreven? Vrijheid. Gelijkheid. Maatschappelijke verantwoordelijkheid. Antifragiele waarden? Misschien. Maar daarom wordt het belangrijk ‘dat we ze constant onder druk zetten, aanvallen met feiten en perspectieven om ze uiteindelijk beter te maken.’ (p. 64) Hoe meer we falen in hun realisatie en op de proef gesteld worden, hoe beter. Een abjecte dialectiek van vallen en opstaan, dat wel. Maar volgens Van Dyck zinvol als we het aanpakken met de principes van Vrij Onderzoek bij de hand…

Daarom in Alles Kapot! uiteindelijk deze - toch ietwat verrassend cynische - verzuchting voor de beleid - en smaakmakers van deze wereld: graag meer chaos en falen! Meer van dit? Met een risico op vergoelijking van wanbeleid en menselijk geklungel dat we misschien best niet zouden nastreven? Misschien. Het kan elk van ons allicht aansporen tot meer kritische betrokkenheid, debat en - wie weet? - actief engagement. Tégen onverschilligheid, roekeloosheid, vooruitgangsdenken en een gecanoniseerd groeimodel. Eigenzinnig? QED.

Beluister de podcast van HVW-radio met Karel Van Dinter in gesprek met Anton Van Dyck over dit boek. 
Reacties? [email protected]

Het boek bestellen: www.aspeditions.be