De eerste editie van Wijsheid voor iedere dag wordt in 1904 gepubliceerd. In 1908 verschijnt er een sterk uitgebreide versie en in 1910 een vereenvoudigde versie. In de oorspronkelijke versie van 1908 staat er naast de dagelijkse wijsheden elke week een zondagsverhaal, drie tot tien pagina’s lang. Deze Nederlandse vertaling is gebaseerd op de editie van 1908, met weglating van deze wekelijkse langere teksten.

De citaten die Tolstoj van andere denkers overnam, geeft hij dikwijls een eigen invulling. De Nederlandse vertaler gebruikte de Russische versie van Tolstoj en niet een vertaling van de originele aforismen. Het samenstellen van dit boek was belangrijk voor Tolstoj: het gaf hem innerlijke kracht, kalmte en hij was gelukkig om zo te kunnen communiceren met de grote denkers.

Zelf zegt Tolstoj in zijn voorwoord dat hij hoopt dat de dagelijkse lectuur de lezer hetzelfde weldadige, verheffende gevoel zal geven als hijzelf kreeg bij het werken aan dat boek. Tussen de ontleende gedachten zijn de niet-ondertekende van zijn eigen hand. Het boek is een uitstekende manier om de ideeënwereld van Tolstoj beter te leren kennen. Het valt al direct op dat het geloof en zijn pacifisme centraal staan. De leidraad van Tolstoj vind je op pagina 208: “Dus je noemt iemand gelukkig die zijn geluk vindt in zijn kinderen, in vrienden, in onschuldige en vergankelijke dingen? In een oogwenk kan al zijn voorspoed instorten. Erken geen andere steun voor jezelf dan jezelf en de godheid”. Ondanks de veelvuldige verwijzingen naar zijn geloof schrijft Tolstoj toch zeer kritisch: “Het legitieme doel van wetenschap is kennis verwerven van waarheden die het welzijn van de mensen dienen. Een vals doel is het rechtvaardigen van misleiding die het kwaad in de hand werkt. Voorbeelden van die valse wetenschap zijn jurisprudentie, politieke economie en theologie”. (pag. 271)
De ondertitel op het kaft van het boek doet de inhoud zelfs tekort. Het zijn niet “365 inspirerende gedachten van de grootste denkers op aarde” maar “Inspirerende gedachten van de grootste denkers op aarde voor 365 dagen.” Misschien een subtiel verschil maar het geeft wel aan dat er in dit boek een veelvoud van 365 aforismen staan.

Wijsheid voor iedere dag” is een zeer lijvig boek. Zoals je rond de jaarwisseling zoveel scheurkalenders vindt, is dit er een van de betere soort. Het is zeker geen leesboek: 400 pagina’s wijsheden leiden tot indigestie, zelfs als ze van Tolstoj afkomstig zijn. Vele aforismen zijn gedateerd en komen nu oubollig over. De meeste zijn echter zeer actueel en verrassend spits. Tolstoj ventileert hiermee over werkelijk alles zijn mening. Hij is een onuitputtelijke bron van zingeving en geruststellende wijsheid. Tolstoj legde de verzameling dan ook in de eerste plaats voor zichzelf aan. Hij zag het als cruciaal voor zijn persoonlijke morele groei.

Tijdens de laatste jaren van zijn leven bewaarde Tolstoj dit boek op zijn bureau en las en herlas het en raadde het aan al zijn vrienden aan. Wijsheid voor iedere dag is een kanjer van een boek waarvan je best mondjesmaat geniet. Achteraan het boek is een overzicht gemaakt van alle door Tolstoj geraadpleegde auteurs en bronnen. Daar staat helaas geen paginaverwijzing bij.

Het is verleidelijk om hier enkele van de voor mij althans meest frappante aforismen over te schrijven. Ik doe dit niet: er is keuze genoeg en elke lezer kan zijn eigen verzameling hoogtepunten aanleggen.

Paul Van Aelst