25 januari 2024
Lessen in filosofie
Dit boek bestaat uit de lesnotities van de 17-jarige studente Anne Reynaud. Ze maakte die tijdens het schooljaar 1933-34 tijdens de filosofiecolleges van Simone Weil. Lang na de dood van Weil werden deze notities geredigeerd door Reynaud en in 1959 uitgegeven onder de titel “Leçons de philosophie”.
Simone Weil is geboren in Parijs in 1909 en overleed in Ashford in 1943. Haar beide ouders waren joods, maar zij werd opgevoed als agnost. Ze studeerde aan de Ecole normale supérieure o.a. bij de filosoof Alain, bij wie ook Sartre en de Beauvoir studeerden.
Simone Weil werd politiek actief vanuit een sterk besef voor rechtvaardigheid. Ze was socialiste en marxiste en betrokken bij het syndicalisme. Na het lesgeven aan het meisjeslyceum van Roanne werkte ze in 1935 acht maanden lang in fabrieken als ongeschoolde arbeidster. Zo wou ze het lot van de arbeiders kennen en delen. In 1936 vocht ze mee in de Spaanse burgeroorlog tot ze een zware brandwonde opliep.
Tussen haar 26 en 28 verdiepte ze zich in de christelijke mystiek, maar ook in godsdiensten van het oude Egypte en India. In 1940 vluchtte ze uit Parijs naar Marseille en tenslotte in 1942 met haar ouders naar New York. In december 1942 lukte het haar naar Londen te reizen waar ze werkte voor een commissie van La France Libre als redactrice. In Engeland moest zij worden behandeld voor tuberculose, waaraan zij uiteindelijk in het sanatorium te Ashford zal overlijden. Ze werd amper 34 jaar.
Centraal in haar gedachtegoed staat de afwezigheid van God. Hij liet de wereld over aan de mensen waardoor de harmonie tussen de mensen wordt verwerkelijkt. Pas na haar dood werden haar geschriften uitgegeven dankzij de inzet van Albert Camus die haar erg bewonderde. Uiteindelijk zal haar verzameld werk uit zestien delen bestaan. Een terugkerend begrip in Weils werk is aandacht. Het vermogen tot aandacht is wat ons menselijk maakt. Het heeft te maken met afwachten, je openstellen en het leven je laten overkomen zonder eigenbelang. Haar solidariteit met onderdrukten was groot. Zo wilde ze, toen ze ziek was, niet meer eten dan de heersende rantsoenen in bezet Frankrijk. Ondervoeding en tuberculose waren de oorzaak van haar vroege dood.
Lessen in filosofie zijn nu voor het eerst verschenen in het Nederlands in het kader van Filosofische Bibliotheek Diotima, een onderzoeksproject aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen (AP Hogeschool). Ze was een zeer geliefde filosofiedocente in het meisjeslyceum van Roanne. Bij voorkeur doceerde ze op het grasveld onder een hoge cederboom. Ze meende dat buiten lesgeven lucht gaf aan het denken en de aandacht vergrootte. Ze weigerde cijfers te geven aan de werken die haar studenten schreven. Volgens haar zou dit een ongezonde druk op hen uitoefenen en van hen enkel concurrenten maken. Er werd geen specifieke lesmethode gevolgd, men las teksten die tot discussies voerden. In haar lessen sprong ze van Plato naar Kant en van Bergson naar Descartes. Dit leverde soms moeilijk te volgen gedachtenontwikkelingen op.
Anne Reynaud maakte zorgvuldig aantekeningen bij de lessen van Weil en dit resulteerde in dit boek Lessen in filosofie. De aantekeningen zijn niet chronologisch, maar thematisch geordend. Eerst komt de invloed van het lichaam en de zintuigen op het denken aan bod. Vervolgens wordt de werking van de geest en het bewustzijn ontleed. Als laatste worden de basisprincipes voor een ethiek genoteerd. De lessen vormen geen sluitende tekst. Het blijven losse aantekeningen van een student. Dat vergt wel inzet van de lezer die, zoals de leerlingen toen, de lesstof moet interpreteren en in een groter geheel passen. Zelf leren nadenken was immers het einddoel van de lessen van Weil. Dit boek geeft een bevoorrechte inkijk op hoe Weil dacht, hoe ze de filosofie gebruikte om de wereld te begrijpen. De nummering van de opeenvolgende hoofdstukken en delen werkt soms verwarrend, hoewel consequent toegepast. De vele nota’s die onderaan de pagina’s worden opgenomen verduidelijken in grote mate de tekst. De vertaling is erg vlot geschreven en de teksten zijn vlot te lezen.
Lessen in filosofie kan belangrijk zijn als voorbeeld om het huidige onderwijs te inspireren. Zelf leren nadenken en met andere leren discussiëren zou het hoofddoel moeten zijn van – niet enkel – de studenten filosofie. Ook de docenten zouden baat hebben als er meer tijd was voor reflectie en creativiteit, en minder tijdsdruk en competitie.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
