14 februari 2024
Ken jezelf. Een openhartige filosofie.
In deze uitgebreide zoektocht naar zelfkennis voert Tinneke Beeckman de lezer doorheen haar belangrijke levensvragen met behulp van de geschiedenis van de filosofie.
Tinneke Beeckman is geboren in Antwerpen in 1976. Van 1994 tot 1998 studeerde ze moraalwetenschappen aan de VUB en filosofie aan de ULB. In 2003 doctoreerde ze met een proefschrift over Sigmund Freud en Friedrich Nietzsche. Tussen 2003 en 2012 was Beeckman postdoctoraal onderzoekster aan de VUB over politieke filosofie in de Nieuwe Tijd.
Sinds 2010 publiceert ze als politiek commentator in De Standaard, De Tijd en De Morgen. Van 2019 tot 2020 schreef ze wekelijks in Knack De vraag van Beeckman en voor deMens.nu bekijkt ze maatschappelijke tendensen op een filosofische, levensbeschouwelijke en kritische manier. Eerder publiceerde ze Door Spinoza’s lens. Een oefening in levensfilosofie (2012), Macht en onmacht. Een verkenning van de hedendaagse aanslag op de Verlichting (2015) en Machiavelli’s lef. Levensfilosofie voor de vrije mens (2018). Recent – 2023 – heeft ze daar dit werk Ken jezelf. Een openhartige filosofie aan toegevoegd.
Ken jezelf gaat volgens Beeckman over hoe filosofie kan bijdragen tot het intieme, persoonlijke leven. Deze verzameling essays zijn gebaseerd op columns die eerder verschenen. De auteur neemt de lezer mee op reis door de filosofie en de wereldliteratuur. Zo hoopt ze het leven te ontdekken en te begrijpen. Ze wekt klassieke denkers tot leven en laat overtuigend zien hoe de filosofie juist nu van grote waarde kan zijn. Ze vertrekt vanuit persoonlijke vragen en ontdekt zo hoe hun ideeën je blik op jezelf en het leven kunnen verrijken. Beeckman doet beroep op die klassieke denkers om haar hypotheses te onderbouwen.
Ken jezelf is een van de oudste filosofische spreuken en stond op de tempel voor Apollo in Delphi en op de Agora in Athene. Voor Socrates was dit gezegde de leidraad voor zijn filosofische gesprekken. Het betekende dat hij altijd onderweg bleef naar inzicht en dat je vooral heel veel niet weet. Beeckman heeft het onderweg zijn op vier persoonlijke manieren geïnterpreteerd. Dit komt overeen met de vier delen van dit boek: Wie ben je? Wat voel je? Wie wil je zijn? En hoe leef je en hoe sterf je? In elk deel verzamelde ze de vragen die ze zich de voorbije jaren had gesteld. Telkens behandelt ze een tiental items die haar voldoende frappant leken om verder te ontwikkelen. Het zijn reflecties bij de hoofdvraag die een mogelijkheid tot uitdiepen verlenen. Door jezelf te confronteren met deze levensvragen kun je je relatie tot de werkelijkheid voor jezelf verduidelijken: wat kun je en wat kun je niet? Wie ben je en wie niet? Wat is waar en wat is verzinsel? In de eerste plaats stelt Beeckman, dien je eerlijk tegenover jezelf te zijn, maar dat valt te leren. Toch is jezelf kennen lastiger dan gedacht. Zij ervaart soms een botsing: je denkt dat je iets weet, maar als je verder zoekt, blijkt dat niet zo te zijn.
Bij elk van de vragen zoekt Beeckman naar voorbeelden of aanleidingen in de literatuur. Ze gaat te rade bij andere schrijvers en filosofen en het is haar bijna encyclopedische kennis van de wereldliteratuur die haar helpt om de wereld beter te begrijpen. Begrippen verwijzen immers altijd naar een concrete realiteit. In romans wordt die wereld tot leven gewekt. Literatuur kan daarmee filosofische concepten illustreren en uitleggen met een soort gevoeligheid die anders onmogelijk zou zijn. De wisselwerking tussen filosofie en literatuur zorgt ervoor dat het boek niet te filosofisch hoogdravend wordt en dat de reële wereld de bovenhand behoudt. Lezen vraagt echter tegelijkertijd openheid en geduld en vastberadenheid.
Ook emoties zijn een manier om naar de wereld te kijken. Beeckman zegt dat er altijd een interactie is tussen rede en emoties en dat deze dikwijls onterecht tegenover elkaar geplaatst worden. Het is van belang hoe je ze aanvoelt en interpreteert. Als je dit begrijpt, zal je meer over jezelf te weten komen. Daarom is controledwang in onze maatschappij onnuttig. Het gaat er juist om te leven met die gevoelens. Alles hoeft trouwens niet steeds positief te zijn. In het laatste deel “Hoe leef je en hoe sterf je?” hebben we te maken met eindigheid, sterfelijkheid en de beperkingen van het leven. In dat allerlaatste stukje “Waarom kun je dankbaar zijn?” beschrijft Beeckman op een zeer innige wijze haar verbondenheid met de natuur die haar een soort genadegevoel kan verschaffen.
Met Ken jezelf plaatst Tinneke Beeckman zich in de galerij van de grote filosofen. Verwacht geen oplossingen voor de grote metafysische levensvragen. Ze verschaft wel voldoende materiaal om zelf na te denken. Ze bouwt haar hoofdstukken steeds op dezelfde manier op: beginnen met een persoonlijke vraag of probleem. Deze wordt veralgemeend en dan gaat ze op zoek naar andere filosofen die hierover een mening hebben verkondigd. Ze schuwt de kritiek niet en neemt niets zo maar goedgelovig aan. Ze doet het nodige om haar schijnbaar eenvoudige vragen stevig te onderbouwen. In al haar geschriften is ze zeer positief, wat toch voor een goed gevoel zorgt bij die pertinente vragen. Doordat haar vragen zeer persoonlijk zijn, behandelt ze die op een innige en meeslepende wijze. Haar opstellen kunnen zo naast de stukken van Socrates gezet worden. Nergens maakt ze het onnodig ingewikkeld en haar redenering is loepzuiver.
Ken jezelf is een werk om te koesteren en te herlezen. Om het boek compleet te maken is er achteraan een bibliografie en een namenregister opgenomen.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
